اولویت‌بندی جنوب شرق ایران جهت کنترل فرسایش بادی با هدف تثبیت جمعیت در سکونتگاه‌های روستایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناسی ارشد آبخیزداری- دانشگاه تهران و نویسنده مسئول

چکیده

امروزه مسئله پایداری جمعیت و پراکنش جغرافیایی آن از مسائل مهم در سطح ملی و جهانی مرتبط با توسعه پایدار می­باشد. عوامل زیادی ازجمله عوامل اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و طبیعی در مهاجرت افراد و تخلیه سکونتگاه­های روستایی مؤثر هستند. فرسایش بادی به‌عنوان یک عامل طبیعی در کاهش کیفیت و کمیت زیستگاه انسانی در مناطق خشک و نیمه‌خشک ایران منجر به کاهش جمعیت و خالی شدن سکونتگاه­های روستایی گردیده است. هدف از این مطالعه، بررسی کانون‌های فرسایش بادی در جنوب شرق ایران و ارتباط آن با شدت مهاجرت در مناطق مذکور است تا بتوان اولویت مکانی اقدامات مبارزه با فرسایش بادی را تعیین نمود. در این پژوهش به‌منظور شناسایی مناطق مستعد فرسایش بادی در جنوب شرق ایران به کمک داده‌ها و تصاویر ماهواره‌ای سنجش از دور در مجموع هفت لایه تعداد رخدادهای خشکسالی، دما، بارش، موقعیت مکانی خاک‌های ماسه‌ای، تعداد رخدادهای طوفان گردوغبار، مناطق تخریب­یافته خاک توسط انسان و شاخص تأثیر انسانی استفاده ‌شده است. به هر یک از این شاخص­ها با توجه به نظر کارشناسی یک وزن با روش تحلیل سلسله مراتبی در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی اختصاص داده ‌شده است. در مرحله بعد با استفاده از آمار جمعیت مستخرج از سرشماری نفوس و مسکن سال‌های 1390 و 1395، آمار جمعیت روستاها در جنوب شرق ایران مورد بررسی قرار گرفت. با مقایسه نقشه نهایی شدت مهاجرت(تخلیه سکونتگاه­ها) با نقشه مناطق مستعد فرسایش بادی به‌وسیله ضریب کاپا، میزان تطابق 64 درصد محاسبه گردید. بالاترین اولویت از نظر مساحت مربوط به شهرستان­های نیمروز، نهبندان، خاش، ایرانشهر، سراوان، کنارک، بندرعباس، رودبار جنوب و رودان می­باشد.

کلیدواژه‌ها


اصغری لفمجانی صادق و نادریان­فر مهدی(1394)، آسیب‌پذیری سکونتگاه‌های روستایی از ماسه‌های روان بستر خشک تالاب بین‌المللی هامون در شهرستان هیرمند، نشریه تحلیل فضایی مخاطرات طبیعی، سال دوم، شماره1.
اوبرای، امار جیت سینگ (1370)، مهاجرت، شهرنشینی و توسعه، ترجمه‌ی فرهنگ ارشاد، انتشارات مؤسسه‌ی کار و تأمین اجتماعی، تهران.
امینی، عباس؛ مرادی، نصرت و صادقیان، فرزانه(1398)، تحلیلی بر تأثیر عوامل طبیعی در تخلیه سکونتگاه‌های روستایی با بهره‌گیری از سیستم اطلاعات جغرافیایی و روش‌های آماری (مورد مطالعه: روستاهای تخلیه‌شده استان اصفهان در ربع سدۀ اخیر)، فصلنامه علمی-پژوهشی فضای جغرافیایی، سال نوزدهم، شماره ۶۵ بهار ۱۳۹۸، صفحات ۲۹۸-۲۶۹.
حمدی، کریم و فتحی، سروش(1388)، عوامل مؤثر در گسترش مهاجرت به کلان‌شهر تهران، فصلنامه مطالعات مدیریت شهری، سال اول، شماره سوم.
خالقی، رضا(1395)، بررسی حرکت تپه‌های ماسه‌ای و اثرات زیست‌محیطی آن (مطالعه موردی: منطقه زیر کوه)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد، گروه جغرافیا.
درویش­زاده، روشنک؛ متکان، علی‌اکبر و حسینی­اصل، امین(1391)، تخمین درصد پوشش گیاهی منطقه خشک ایران مرکزی با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای، دو فصلنامه علمی پژوهشی خشک بوم جلد دوم، شماره یک.
رفاهی، حسینقلی(1387)، فرسایش بادی و کنترل آن، تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
فتحی­زاد، حسن؛ آرخی، صالح و تازه، مهدی(1392)،  بررسی روش‌های مختلف آشکارسازی تغییرات کاربری اراضی با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای (مطالعه موردی: منطقه خشک مهران)، دو فصلنامه علمی و پژوهشی خشک بوم، دوره 3، شماره 1.
قاسمی اردهائی، علی(1385)، بررسی علل مهاجرت روستاییان به شهرها در ایران با فراتحلیل پایان‌نامه‌های تحصیلی(مقطع زمانی 1359-83)، فصلنامه روستا و توسعه، دوره 9 ، شماره 1.
گلدوی، سمیه(1390)، مقایسه عملکرد روش‌های رگرسیون لجستیک و Geomod جهت مدل­سازی تغییرات کاربری زمین و پوشش گیاهی و بررسی اثرات تغییرات بر آب­های سطحی، گرگان، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.
مرکز آمار ایران، سالنامه آماری(1390)، تهران، دﻓﺘﺮ رﯾﺎﺳﺖ و ﻫﻤﮑﺎری رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﯽ و بین‌الملل.
مرکز آمار ایران، سالنامه آماری(1395)، تهران، دﻓﺘﺮ رﯾﺎﺳﺖ و ﻫﻤﮑﺎری رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﯽ و بین‌الملل.
نائینی، علی(1380)، تهیه نقشه پوشش زمین نیمه شمالی ایران با استفاده از تصاویر MODIS، تهران، دانشگاه خواجه ‌نصیرالدین طوسی.
Cao, H., Liu, J., Wang, G., Yang, G., & Luo, L. (2015), “Identification of sand and dust storm source areas in Iran. Journal of Arid Land”, Vol 7(5), Page 567-578.‏
 
ISRIC, International Soil Reference and Information Centre, (1990), Global Assessment of Human-induced Soil Degradation (GLASOD), available at http://www.isric.org.
 
ISRIC, International Soil Reference and Information Centre, (2013), available at  http://www.soilgrids.org.
 
Margaux, Vit, (2018), Desertification and environmental refugees: concrete problems in the context of climate change, Università Ca' Foscari Venezia, available at http://hdl.handle.net/10579/12162.
 
Middleton, N. J. (1986), Dust storms in the Middle East, Journal of Arid Environments, Vol 10(2), Page 83-96.‏
 
Saaty, T. L. (2005), Analytic hierarchy process. Encyclopedia of Biostatistics, Vol 1.‏
 NOAA (2013), Hourly/Sub-Hourly Observational Data, available at http://gis.ncdc.noaa.gov.
 
UNEP, GRID-Europe (2014), Droughts events 1980–2001, available at http://www.preventionweb.net/english/maps.
 
Wildlife Conservation Society, Center for International Earth Science Information Network, (2005) Columbia University, Last of the Wild Project, Version 2, Global Human Influence Index (HII) Dataset (Geographic), available at https://doi.org/10.7927/H4BP00QC.
 
WorldClim,Global Climate Data (2018), available at http://www.worldclim.org.