امروزه، پیشرفت‌ها در پردازش، پیش‌بینی، شبیه‌سازی و ارائه اطلاعات بیشتر یکپارچه هستند و هنوز باید ازنظر تأثیرات آن بر تغییر و سازمان‌دهی مجدد حقوق زمین، حکومت مشارکتی و معیشت پایدار ارزیابی شوند. بنابراین، «هوشمند کردن» برنامه‌ریزی فضایی (آمایش هوشمند) بسیار گسترده‌تر از محدود کردن آن به پیشرفت‌های فناوری است. بنابراین، هدف پژوهش حاضر بررسی مؤلفه‌های اثرگذار بر شکل‌گیری آمایش هوشمند در پهنه سرزمینی ایران است. روش تحقیق حاضر ازنظر هدف از نوع کاربردی و ازنظر روش‌شناسی توصیفی-تحلیلی است. اطلاعات موردنیاز به شیوه اسنادی –کتابخانه‌ای جمع‌آوری‌شده و با استفاده از قضاوت کارشناسانه و بهره‌گیری از شیوه پیمایش میدانی (مشاهده و پرسشنامه) و مدل فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی AHP) به تحلیل داده‌ها پرداخته‌شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که از بین عوامل مربوط به شکل‌گیری آمایش هوشمند با توجه به نظر پاسخگویان، مؤلفه‌های پویایی هوشمند با وزن 4/28 درصد در رتبه اول و مؤلفه‌های اقتصاد هوشمند با وزن 8/23 درصد رتبه دوم را دارا است. در بین مؤلفه‌های 33 گانه مؤثر در شکل‌گیری آمایش هوشمند، دو مؤلفه دسترسی به امکانات در سطح بین‌المللی و شفاف بودن نحوه حکمرانی به ترتیب با 6/11 و 3/11 درصد رتبه اول و دوم قرار دارند. بنابراین، برای دست‌یابی به آمایش هوشمند در گستره سرزمینی ایران، ابتدا باید به مؤلفه‌های پویایی هوشمند و ازجمله دسترسی به امکانات در سطح بین‌المللی و سپس حکمرانی هوشمند و به‌ویژه شفاف بودن نحوه حکمرانی پرداخت.
ابراهیمی, حامد, علی پوری, احسان, صادقی, حسین. (1401). پیامدهای امنیتی فقدان نگاه آمایشی در تقسیم‌بندی‌های سرزمینی کشور (مطالعه موردی: استان بوشهر). امنیت ملی، 12(43)، 261-284.
احسانی فرد، علی اصغر.، و پوراحمد، احمد. (1398). حکمروایی هوشمند شهری، به‌مثابه الگوی توسعه پایدار. ششمین کنفرانس ملی پژوهش‌های کاربردی در مهندسی عمران، معماری و مدیریت شهری و پنجمین نمایشگاه تخصصی انبوه‌سازان مسکن و ساختمان استان تهران، تهران،https://civilica.com/doc/927502
ارباب، پارسا. و فصیحی، فرینا. (1399). هوشمندی در توسعه شهری: تحلیل فرآیند، ویژگی‌ها و شاخص‌های شهرهای هوشمند اروپا. راهبرد توسعه، 31(64)، 67-97.
اکبری، یونس.، ایمانی جاجرمی، حسین. و رستمعلی زاده، ولی‌الله. (1395). تحلیل و بررسی موانع آمایش سرزمین در ایران. سیاست‌نامه علم و فناوری 06(3)، 5-13.
ایمانی جاجرمی، حسین. و دباغی، حمیده (1394). مطالعه سیاستهای اقتصادی ایران با رویکرد آمایش سرزمین (مطالعهٔ موردی: برنامهٔ چهارم و پنجم توسعهٔ کشور). مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 4(3)، 501 - 527.
باقری، مریم.، خسروی، یونس. و زمانی، عباسعلی. (1400). آینده‌پژوهی در محیط‌زیست بر اساس آمایش سرزمین به روش سناریو پردازی (مطالعه موردی استان زنجان). مطالعات علوم محیط‌زیست، 6(4)، 4398-4410..
جعفریان، بابک.، سرور، رحیم. و برنا، رضا. (1398). شناسایی عوامل کلیدی مؤثر بر وضعیت آینده آمایش سرزمین استان تهران با رویکرد آینده‌پژوهی. جغرافیایی سرزمین، 16(61)، 17-36.
جعفریان، بابک.، سرور، رحیم. و برنا، رضا. (1397). مدل یابی موانع تحقق‌پذیری طرح‌های آمایش سرزمین استان تهران با رویکرد آینده‌پژوهی جغرافیا، 16(59)، 77-94.
جوانشیری، مهدی.، نبیونی، سیروس. و نامدارزاده، مسلم. (1401). آینده‌نگری توسعه منطقه‌ای و تحقق‌پذیری طرح‌های آمایش سرزمینی کشور (مطالعه موردی: استان خراسان رضوی). فصلنامه علمی - پژوهشی برنامه‌ریزی منطقه‌ای,doi: 10.30495/jzpm.2021.25606.3704
جوانشیری، مهدی.، نامدارزاده، مسلم. و نبیونی، سیروس. (1400). شناسایی و تحلیل پیشران‌های کلیدی مؤثر بر تحقق‌پذیری طرح‌های آمایش سرزمین (مطالعهٔ موردی: استان خراسان رضوی). مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، 11(43)، ۸۷-۶۲.
حسین زاده دلیر، کریم. و صفری، فاطمه. (1391). تأثیر برنامه‌ریزی هوشمند بر انتظام فضایی شهر. مجله جغرافیا و توسعه فضای شهری، 1(1). 133-100.
درویشی، یوسف. و موغلی، مرضیه. (1399). واپایش مؤلفه‌های رشد هوشمند شهری در رویکرد توسعه پایدار شهری با استفاده از تکنیک‌های تصمیم‌گیری چند معیاره (مطالعه موردی شهر اردبیل). نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 12(48)، 370-384.
روستایی, شهریور, پورمحمدی, محمدرضا, و قنبری, حکیمه. (1397). تئوری شهر هوشمند و ارزیابی مؤلفه‌های زیرساختی آن در مدیریت شهری مورد شناسی: شهرداری تبریز. جغرافیا و آمایش شهری منطقه‌ای، 8(26)، 197-216.doi: 10.22111/gaij.2018.3634
سلمان ماهینی، عبدالرسول (1391). شالوده حفاظت محیط‌زیست. چاپ دوم، نشر دینگار.
شفاعتی, آرزو, ولی زاده, رضا, رحیمی, اکبر, و پناهی, علی. (1401). تحلیلی بر نقش توسعه هوشمند شهری در توسعه میان‌افزای مناطق فرسوده تبریز نمونة پژوهش: منطقه 8 تبریز. جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، 33(1)، 113-132. doi: 10.22108/gep.2021.125940.1374
صالحی، اسماعیل. و پوراصغر سنگاچین، فرزام. (1388). تحلیلی بر موانع فراروی آمایش سرزمین در ایران. فصلنامه علمی راهبرد، 18(52)، 149-181.
صدیقی, الهام, سلمان ماهینی, عبدالرسول, میرکریمی, سیدحامد, دلیری, حسن, و فث, برایان. (1398). شناسایی و تحلیل پیشران‌های کلیدی آمایش منطقه‌ای بر اساس آینده‌پژوهی در شهرستان گرگان. مجله علمی " آمایش سرزمین، 11(2)، 206-233.22059/jtcp.2019.285863.670010
عزیزی، فاطمه. (1399). بررسی نقش شهر هوشمند در توسعه شهری منطقه‌ای (نمونه موردمطالعه شهر جدید هشتگرد). مدیریت تبلیغات و فروش، 2(4)، 108-120.
فدایی, علیرضا, گرجی, محمدباقر, سمیعی, روح اله. (1400). شناسایی مؤلفه‌های توسعه پایدار هوشمند در حوزه مدیریت شهری. مطالعات کارآفرینی و توسعه پایدار کشاورزی، 8(3)، 19-34. doi: 10.22069/jead.2021.19229.1498
قلی پور, پروانه, مظفری, محمدمهدی, & کشاورز ترک, عین اله. (1399). بررسی تأثیرات آینده‌نگاری بر نوآوری فناورانه جهت توسعه هوشمندی راهبردی و فناورانه در سازمان‌های دفاعی. مدیریت نوآوری در سازمان‌های دفاعی، 3(2)، 25-48. doi: 10.22034/qjimdo.2020.206809.1215
محمودی، سید محمد (1388). تحلیلی بر سیر تحولات کلان آمایش سرزمین فرانسه در نیم‌قرن گذشته و ارائه پیشنهاد‌هایی اجرایی جهت بهبود وضعیت آمایش سرزمین ایران. آمایش سرزمین، 1(1)، 141 - 180.
مخدوم، مجید (1385). شالودة آمایش سرزمین، چاپ هفتم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
مریدیان پیردوستی، علی.، مریدیان، رسول.، و توسلی زاده، حمزه. (1395). مفهوم اقتصاد شهر هوشمند. دومین کنفرانس بین‌المللی حسابداری، اقتصاد و مدیریت مالی، تهران،https://civilica.com/doc/530155
مولائی، محمدمهدی.، شاه‌حسینی، گلاره.، و دباغچی، سمانه. (1395). تبیین و واکاوی چگونگی هوشمند سازی شهرها در بستر مؤلفه‌ها و عوامل کلیدی اثرگذار. نقش‌جهان - مطالعات نظری و فناوری‌های نوین معماری و شهرسازی. ۶ (۳): ۷۵-۹۳.
نامی، محمدحسن.، کلانتری، فتح ا.... و خواجه حسنی، کاووس. (1401). گونه شناسی آمایش سرزمینی استان‌های شمال کشور. مطالعات دفاعی استراتژیک، 20(88)، 215-239.
ودایع خیری، رقیه. و درستکار، احسان. (1399). ترویج شاخص‌های توسعه با رویکرد مؤلفه برتری و رشد هوشمند. ترویج علم، 11(2)، 1-27.doi: 10.22034/popsci.2021.137212
هاشمی، سید مصطفی (1395). چشم‌انداز سازی آمایش سرزمین با نگاه آینده‌پژوهی، همـایش آمایش سرزمین، جایگاه خزر و چشم‌انداز توسعه گیلان.
یوردخانی، مختار و استعلاجی، علیرضا. (1389). جایگاه برنامه‌ریزی فضایی کالبدی برای سکونتگاه‌های شهری و روستایی با تأکید بر شهرستان گرمسار. نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 2(8)، 153-165.
Acheampong, R. A. (2019). The Concept of Spatial Planning and the Planning System. In Spatial Planning in Ghana (pp. 11-27). Springer, Cham.
Albrechts, L. (2004). Strategic (spatial) planning reexamined. Environ Plan B: Plan Des 31(5):743–758.
Anabestani, A., & Javanshiri, M. (2017). The Survey and Analysis of Rural Smart Development Indicators (Case Study: Villages in Binaloud County). Journal of Research and Rural Planning, 5(4), 187-212.
Anabestani, A., & Javanshiri, M. (2018). Factors affecting the formation of smart rural development in Iran. Journal of Rural Development (Hyderabad), 37(1), 71-94.
Arbab, Parsa. (2018). Greener Cities Partnership as a Consensual Reference Framework toward Sustainable Urban Development. Ecology, Environment and Conservation,24(1): 12-21.
Aziiza, A. A., & Susanto, T. D. (2020). The Smart Village Model for Rural Area (Case Study: Banyuwangi Regency). In IOP Conference Series: Materials Science and Engineering(Vol. 722, No. 1, p. 012011). IOP Publishing.
Beck, D. F., & de Melo Conti, D. (2021). The Role of Urban Innovativeness, Smart Governance, and Smart Development in the Urban Smartness. Humanidades & Inovação, 8(49), 141-151.
Belissent, J. (2011). The core of a smart city must be smart governance. Forrester Research Inc., Cambridge
Borsekova, K., Koróny, S., Vaňová, A., & Vitálišová, K. (2018). Functionality between the size and indicators of smart cities: A research challenge with policy implications. Cities, 78, 17-26.
Bosworth, G., Price, L., Collison, M., & Fox, C. (2020). Unequal futures of rural mobility: Challenges for a “Smart Countryside”. Local Economy, 35(6), 586-608.
Chavunduka, C., De Vries, W. T., & Diaz, P. D. (Eds.). (2022). Sustainable and Smart Spatial Planning in Africa: Case Studies and Solutions. CRC Press.
Cui, L., Xie, G., Qu, Y., Gao, L., & Yang, Y. (2018). Security and privacy in smart cities: Challenges and opportunities. IEEE access, 6, 46134-46145.
Davidenko, P., Menshikova, E., & Gorbenkova, E. (2018, June). «Smart settlements»: the development concept in a new socio-economic and informatiologic conditions. In IOP Conference Series: Materials Science and Engineering(Vol. 365, No. 2, p. 022050). IOP Publishing.
European Parliament. (2014). Mapping Smart Cities in the EU. Directorate General for Internal Policies, Policy Department A: Economic and Scientific Policy.
Faxon, H. O., & Kintzi, K. (2022). Critical geographies of smart development. Transactions of the Institute of British Geographers, 47(4), 898-911.
Fernandez-Anez, V., Fernández-Güell, J. M., & Giffinger, R. (2018). Smart City implementation and discourses: An integrated conceptual model. The case of Vienna. Cities, 78, 4-16.
Fernandez-Crehuet, J. M., Rosales-Salas, J., & Avilés, R. (2020). Best city to invest in: European Cities Quality Index. Institutions, 10(1), 8-22.
Giffinger, Rudolf, Christian Fertner, Hans Kramar, Robert Kalasek, Natasa Pichler-Milanovic, and Evert Meijers. (2007). Smart Cities: Ranking of European Medium-Sized Cities. Vienna University of Technology, Centre of Regional Science (SRF).
Godet, M., Durance, Ph. & Gerber, A. (2008). Strategic Foresight La Prospective Use and Misuse of Scenario Building. LIPSOR Working Paper (#10), Paris.
Healey, P. (1997). The revival of strategic spatial planning in Europe. In Making strategic spatial plans. UCL Press, London, pp 3–19.
Huovila, A., Bosch, P., & Airaksinen, M. (2019). Comparative analysis of standardized indicators for Smart sustainable cities: What indicators and standards to use and when?. Cities, 89, 141-153.
Jayasena, N. S., Chan, D. W., Kumaraswamy, M. M., & Saka, A. B. (2022). Applicability of public-private partnerships in smart infrastructure development: the case of Hong Kong. International Journal of Construction Management, 1-13.
Jermolajeva, E., Rivža, B., Aleksejeva, L., Šipilova, V., & Ostrovska, I. (2017). Smart growth as a tool for regional convergence: evidence from Latgale region of Latvia. Economics & Sociology, 10(4), 203-224.
Kalinka, M., Geipele, S., Pudzis, E., Lazdins, A., Krutova, U., & Holms, J. (2020). Indicators for the smart development of villages and neighbourhoods in Baltic Sea coastal areas. Sustainability, 12(13), 5293.
Maja, P. W., Meyer, J., & Von Solms, S. (2020). Development of Smart Rural Village Indicators in Line with Industry 4.0. IEEE Access, 8, 152017-152033.
Massa, P., & Campagna, M. (2014). Social Media Geographic Information: recent findings and opportunities for smart spatial planning. TeMA-Journal of Land Use, Mobility and Environment.
McCann, P., & Ortega-Argilés, R. 2015. Smart specialization, regional growth and applications to European Union cohesion policy. Regional Studies, 49(8), 1291-1302. Retrieved 10 February 2015 from http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/00343404.2013.799769.
Morphet, J. (2010). Effective practice in spatial planning. Routledge.
Ng, M. K., Koksal, C., Wong, C., & Tang, Y. (2022). Smart and Sustainable Development from a Spatial Planning Perspective: The Case of Shenzhen and Greater Manchester. Sustainability, 14(6), 3509.
Piotrowska, L. (2017). Spatial planning–evolution of the system (1899–2017). Studia Regionalia.
Randhawa, A., & Kumar, A. 2017. Exploring sustainability of smart development initiatives in India. International Journal of Sustainable Built Environment, 6(2), 701-710. https://doi.org/10.1016/j.ijsbe.2017.08.002
Rey-Alvite, A., & Fernandez-Crehuet, J. M. (2020). Smart Rural: current status of the intelligent, technological, social and sustainable rural development in the European Union. Innovation: The European Journal of Social Science Research, 1-23.
Saqib, M., Zarine, R., & Noor, Z. (2022). The Smart CIty Imperatives-Achieving Smart and Sustainable Future. Journal of Positive School Psychology, 675-684.
Schmitz, S. (2017). What does" Smart" mean in Rural Development?. Loughborough: s.l.:s.n.
Syaodih Suma, N., Samson, S. R., Saranya, S., Shanmugapriya, G., & Subhashri, R. (2017). IOT based smart agriculture monitoring system. International Journal on Recent and Innovation Trends in computing and communication, 5(2), 177-181.
Torre, A. (2022). Smart development for peripheral areas. A never-ending story?. Tér és Társadalom, 36(3), 10-27.
Yuan, X., Zhao, L., Chang, C., Wang, Z., & Yu, X. (2020, April). Intelligent Rural Planning Management Based on MATLAB Simulation. In Journal of Physics: Conference Series(Vol. 1533, No. 3, p. 032063). IOP Publishing.
Zaman, J. (2014, May). Competition between cities and regions in Europe. Can smart spatial planning interact with gravitational site location models for external investment? In REAL CORP 2014–PLAN IT SMART! Clever Solutions for Smart Cities. Proceedings of 19th International Conference on Urban Planning, Regional Development and Information Society (pp. 161-168). CORP–Competence Center of Urban and Regional Planning.
)