کاهش آسیب پذیری و تداوم کارکرد تحت نگهداری و تعمیر مبتنی بر ریسک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

رئیس گروه پدافند غیر عامل دانشکده دفاع ملی دانشگاه عالی دفاع ملی

چکیده

آسیب پذیری ها درفرایند نگهداری و تعمیرات مانند سایر فرآیندهای یک سازمان اثرات منفی دارند و راهبرد انتخابی در نگهداری وتعمیر نتایج مثبتی برای ما به همراه دارند که به‌طور بالقوه می‌توانند بر دستیابی به اهداف نگهداری و تعمیرات سازمان ها تأثیر بگذارند. هدف این پژوهش استفاده از روش تحلیل ریسک درانتخاب راهبرد مناسب نگهداری وتعمیر درسازمان بوده که حداقل آسیب پذیری را به همراه تداوم کارکرد ومدیریت منابع به همراه داشته باشد.روش انجام تحقیق توصیفی- تحلیلی با رویکرد آمیخته است. نتایج تحقیق که از طریق تحلیل محتوا در بخش کیفی و تحلیل آمارتوصیفی و استنباطی در بخش کمی انجام شده است نشان می دهد که پیاده سازی روش نگهداری و تعمیرات مبتنی برریسک علاوه بر این که می تواند از بروز حوادث فاجعه بارجلوگیری نماید، امکان افزایش بهره وری وتداوم کارکرد از طریق افزایش قابلیت اطمینان و کاهش آسیب پذیری بدلیل مشخص نمودن تجهیزات بحرانی و تحلیل ریسک از طریق سه ویژگی اصلی زیر را به همراه داشته باشد:1- روشی است که به‎موجب آن فرایندهای نگهداشت دارایی ها بر مبنای ریسک وبا نگاه (کاهش یا حذف شکست- تخصیص مناسب منابع) برنامه‎ریزی می‎شوند و سازمان ها متناسب با این ویژگی راهبرد خود رادر حوزه نت انتخاب می نمایند.2- میان احتمال شکست و پیامد آن تعادل ایجاد کرده وبرمبنای آن کمک می نماید که راهبرد مناسب برای نت سازمان انتخاب گردد.3- با بهبود مستمر، تلاش می کند تا سازمان ها راهبردهای مناسب نت را با توجه به بازبینی فعالیت‎های نگهداشت و پشتیبانی نگهداشت اتخاذ نمایند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


مقدمه 

                      

فرماندهی معظم کل قوا (مدظله‌العالی)می‌فرمایند: روی تعمیر و نگهداری، سفارش مؤکد می‌کنم؛ امروز این وظیفه‌ای بسیار مهم برای شماست؛ فرصتی است برای بازسازی ابزار و تجهیزات و امکانات(بیانات 12/10/1370). داشتن نگرش راهبردی در حوزه نت[1] می‌تواند تأثیرات بسیار مثبتی در کاهش آسیب‌پذیری و عملیاتی نگاه‌داشتن تأسیسات، تجهیزات و دستگاه‌ها داشته باشد. یکی از اهداف اصلی نگهداری وتعمیرمبتنی بر ریسک [2] به حداقل رساندن خرابی قطعات تاثیرگزار است. این رویکرد، از اطلاعات به‌دست‌آمده از مطالعه خرابی‌ها و پیامدهای آن‌ها استفاده می‌کند. تحلیل ریسک در نت روشی برای شناسایی، مشخص کردن، کمی کردن و ارزیابی زیان ناشی از یک رویداد است. ریسک، رویکرد تحلیل احتمال شکست و تحلیل پیامد را ادغام می‌کند. هدف این روش بهبود برنامه‌ریزی نگهداری و تعمیر و تصمیم‌گیری با کاهش احتمال و عواقب خرابی تجهیزات است. این کار به‌گونه‌ای انجام می‌شود که تلاش‌های سازمان برای نگهداری و تعمیر برای به حداقل رساندن کل خطر خرابی بهینه شود(Krishnasamy, et.al,.2005). برای پیاده‌سازی  RBM، سیستم به زیر سیستم‌ها تقسیم می‌شود. دسترسی به زیرسیستم‌ها با استفاده از تجزیه و تحلیل درخت خطا محاسبه می‌شود. نحوه خرابی هر یک از اجزاء در سیستم فرعی و تأثیر آن بر روی کل سیستم شناسایی خواهد شد. قدم بعدی یافتن اجزای حیاتی است. برای آن، روشی به نام شماره اولویت ریسک[3] استفاده می‌شود. در مرحله ارزیابی ریسک، ریسک برآورد شده با معیار ریسک قابل‌قبول مقایسه می‌شود. بسته به ماهیت و نوع سیستم، یک معیار پذیرش ریسک خاصی را برای استفاده در موقعیت موردنظر شناسایی می‌کنید. معیارهای ریسک پذیرش مختلفی در ادبیات موجود است مقدار RPN اگر برای یک جزء به‌طور ناچیزو بر زمان از کار افتادن کل سیستم تأثیر بگذارد، به عنوان ریسک قابل‌قبول در نظر گرفته می‌شود. درنهایت مقادیر تخمینی ریسک با معیارهای قابل‌قبول مقایسه می‌شود. بنابراین مؤلفه‌های فرعی بیش از معیارهای قابل‌قبول به عنوان مؤلفه‌های حیاتی طبقه‌بندی می‌شوند. سپس مطالعه بر روی روش‌های به حداقل رساندن تمرکز می‌یابد. پیامدهای مربوط به این مؤلفه‌های حیاتی برای یک برنامه نگهداری وتعمیربهینه برآورد می‌شود تا با استفاده از آن میزان خرابی کاهش یابد و مجدداً پس از به‌کارگیری نگهداری و تعمیرمبتنی بر ریسک  این محاسبات تکرار می‌گردد. این روش احتمال خرابی اجزای فرعی را نیز کاهش خواهد داد(Bertolini, et.al, 2009). این مقاله، ساختار دانشی لازم در مورد رویکردهای مدل‌سازی اعتماد، درمان عدم اطمینان و چالش‌های برجسته به ویژه چالش‌هایی که در آن ارزیابی خطرات دارایی‌ها با وابستگی‌های شکست تنیده است را با ارزیابی ریسک و تصمیم‌گیری نگهداری و تعمیر ارائه می‌دهد.

طرح مسئله

  زیرساخت‌ها و تجهیزات هر سازمانی، بستر مهم حیات، رشد و پویایی آن سازمان  به شمار می‌رود، کارکرد برخی از این زیرساخت‌ها و تجهیزات نقشی حیاتی در حفظ منافع آن سازمان و سطح ملی دارند. اختلال هرچند کوتاه مدت در عملکرد آن‌ها می‌تواند منجر به آسیب جدی در انجام خدمات، مأموریت وگاها امنیت ملی شود؛ ازآنجاکه زیرساخت‌ها، جریانی به‌هم‌پیوسته از خدمات و پشتیبانی‌ها را برای تأمین نیازهای اساسی به سازمان موردنظر ارائه می‌دهند و آسیب یا اختلال در عملکرد و کارکرد آن‌ها می‌تواند قطع خدمات و تحقق مأموریت‌های کلیدی را در پی داشته باشد؛ ازاین‌رو نگهداری و تعمیرمبتنی بر ریسک، به عنوان یکی از جدیدترین روش‌های مشخص‌کننده انتخاب راهبردی مناسب برای نگهداری و تعمیر می‌تواند، درراستای کاهش شکست در زیرساخت‌ها و تجهیزات حیاتی و حفظ و تضمین تداوم ارائه خدمات و مأموریت‌های ضروری به بخش‌های مختلف سازمان کمک بسیار مؤثری را به عمل آورد. انتخاب بهترین راهبرد نگهداری و تعمیرات برای سازمان‌ها حائز اهمیت است. پژوهش‌هایی برای انتخاب بهترین راهبرد نگهداری و تعمیرات صورت گرفته است. بسیاری از محققان برای ارزیابی از متخصصان نت نظرخواهی کردند که نتایج نظرخواهی به صورت بیانی بوده و به صورت کمی ارائه نشده است. همچنین عدم قطعیت در نظرات وجود دارد. درنتیجه، نیاز به نت مبتنی بر ریسک برای تحلیل راهبردهای نگهداری و تعمیرات احساس می‌شود. سؤالی که در این راستا مطرح می‌شود این است که، مهم‌ترین معیارهای ارزیابی نگهداری و تعمیرات برای انتخاب بهترین راهبرد در انجام نت یک سازمان چیست؟

ادبیات  و مبانی نظری

  • پیشینه تحقیق

تاکنون در ارتباط با راهبردهای نگهداری و تعمیر در کشورهای مختلف پژوهش‌های زیادی منتشرشده است و پیشینه‌هایی که از آن بهره برده شده است به شرح زیر است:

افشار کاظمی و همکاران (1402) در پژوهشی با عنوان ارائه مدل پیش‌بینی ریسک‌های بحرانی شبکه انتقال گاز، ضمن مدل‌سازی داده‌ها بر پایه داده کاوی «توصیفی» و«پیش‌بینی» و استفاده از الگوریتم‌های خوشه‌بندی و طبقه‌بندی به این نتیجه دست یافت که سیزده ریسک از ریسک‌های شبکه انتقال گاز بحرانی تشخیص داده‌شده‌اند که در این میان «انتشار گازهای آلاینده و مواد شیمیایی» و «عدم آموزش و توجیه نبودن پیمانکاران نسبت به موقعیت شبکه» به ترتیب بیش‌ترین و کمترین اولویت را دارد.

آقا بابایی(1394)در پژوهش خود با عنوان تدوین استراتژی نگهداری و تعمیرات مبتنی بر ریسک با استفاده ازآنالیزحالات شکست و اثرات آن به بررسی در مورد ماشین‌آلات دوار که به عنوان قلب تپنده صنایع فرایندی می‌باشند پرداخت و به دلیل وجود قطعات متحرک در آن‌ها باید(نت) صحیحی انجام گردد تا علاوه بر تداوم تولید، ایمنی فرایند و قابلیت اطمینان سیستم نیز حفظ گردد. وی به این نتیجه دست یافت که بیشتر سازمان‌ها روش منطقی و توجیه‌پذیری برای دوره زمانی انجام فعالیت‌های نت نداشته و به دستورالعمل سازنده اکتفا نموده و یا روشی را که قبلاً وجود داشته، ادامه می‌دهند.همچنین نت مبتنی بر ریسک یکی از رویکردهای جدید در نت بوده که علاوه بر منطقی نمودن زمان انجام فعالیت‌های نت باعث بهینه شدن هزینه‌ها و توجیه‌پذیر شدن اقدامات مرتبط با نت می‌گردد.

محمدفام و همکاران(1396)، در تحقیقی با عنوان تعیین استراتژی مناسب نگهداری و تعمیرات مبتنی بر ریسک برای بهبود شاخص‌های ایمنی نشان دادند که استفاده هم‌زمان از سه معیار هزینه، ایمنی و قابلیت دسترسی در برنامه‌ریزی نگهداری و تعمیرات می‌تواند به بهبود حوادث مرتبط با تجهیزات منتهی شود. درنهایت الگوی حاضر می‌تواند کارایی و رقابت‌پذیری سازمان‌ها را با افزایش دسترس‌پذیری و کاهش هزینه‌های تجهیزات بهبود بخشد.

کی ران [4]و همکاران(2016) در تحقیق خود با عنوان ارزیابی قابلیت اطمینان و نگهداری مبتنی بر ریسک در یک کارخانه فرآیندی، استراتژی‌های نگهداری و تعمیر و عملکرد  شیوه نگهداری و تعمیر مبتنی بر ریسک  و تأثیر آن بر قابلیت اطمینان عملیاتی از کارخانه را بررسی نمودند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که این روش در شناسایی تجهیزات حیاتی و بهبود تداوم کارکرد سیستم موفق است. ارزیابی ریسک اجزای مختلف در سیستم راه را برای شناسایی اجزای حیاتی هموار می‌کند.بنابراین آن‌ها نشان دادند که تمرکز بر اجزای حیاتی به جای بررسی تمام اجزای سیستم دارای مزیت‌های بهینه نمودن استفاده از منابع نگهداری  و تعمیر، افزایش عملکرد ماشین‌آلات، افزایش تولید بوده و کارایی  کل سیستم را بهبود می‌بخشد.

ژویانگ تان[5] و همکاران (2011) در تحقیق خود با عنوان ارزیابی استراتژی تعمیر و نگهداری با استفاده از بازرسی مبتنی بر ریسک، از روش بازرسی مبتنی بر ریسک برای ارزیابی استراتژی نگهداری و تعمیر در فرآیند صنعتی  یکی از واحدهای پالایشگاه نفت استفاده نمودند.در انجام این پژوهش  احتمال و پیامد حادثه یا شکست به ترتیب تحت حمایت کدهای خاص ریسک موردبررسی قرار گرفتند. تمامی تجهیزات این واحد بر اساس تجزیه و تحلیل انجام‌شده به پنج منطقه خطر طبقه‌بندی شدند. از تحلیل سلسله مراتبی (AHP) برای انتخاب عملی‌ترین استراتژی تعمیر و نگهداری برای تجهیزاتی که در هر مقیاس رتبه‌بندی ریسک قرار داشت، استفاده گردید. برای تنظیم ساختار سلسله مراتبی و ارزیابی، چهار معیار اصلی برای قضاوت‌های زوجی تعریف شد و درنهایت، چهار استراتژی جایگزین برای مدیران سایت پیشنهاد گردید. نتایج نشان می‌دهد که با استفاده از این روش و به کمک نرم‌افزار محاسباتی مناسب می‌توان فرآیند صنعتی با 390 واحد را به سرعت ارزیابی کرد. در این روش تجهیزات به پنج سطح ریسک اصلی طبقه‌بندی شدند و مشاهده گردید که تنها دو واحد در مقیاس درجه‌بندی ریسک بحرانی قرار داشتند که نیاز به برنامه نگهداری و تعمیر ویژه دارد.

داسیلوا [6]و همکاران (2023) در پژوهشی با عنوان قابلیت اطمینان و نگهداری و تعمیر ریسک محور(یک روش جدید برای حمایت از مدیریت نگهداری و تعمیر)،  ضمن تأکید بر اینکه برنامه‌ریزی صحیح نگهداری و تعمیر برای کمک به مدیریت نت ضروری است، اطمینان از الزامات کیفیت، کنترل ایمنی و محیط‌زیست خطرات مرتبط با دارایی‌های فیزیکی را به عنوان ابزار پشتیبانی برای توسعه استراتژی‌های نگهداری و تعمیر بیان می‌کند. تحقیق نشان می‌دهد که استراتژی‌های نت مبتنی بر قابلیت اطمینان و نت مبتنی بر ریسک اغلب به‌طور جداگانه موردبررسی قرارگرفته و در حال حاضر
در چندین سازمان استفاده می‌شود.نویسندگان این مقاله یک روش جدید را پیشنهاد می‌کنند که به‌طور مؤثرRCM  و RBM را ادغام می‌کند. این تحقیق به سازمان‌ها اجازه می‌دهد که با راهبرد ترکیبی قابلیت اطمینان و نت مبتنی بر ریسک عملکرد نگهداری و تعمیر سازمان را بهبود ببخشند. طرح‌هایی که ضمن در نظر گرفتن و اولویت‌بندی دارایی‌های فیزیکی، قابلیت اطمینان دارایی‌های فیزیکی و خطرات مرتبط با خرابی‌های عملکردی بالقوه آن‌ها را تضمین می‌کند.روش پیشنهادی از طریق مطالعه موردی یک نیروگاه برق آبی احصاء گردیده است و نتایج تحقیق به توسعه و اجرای برنامه‌های نگهداری و تعمیر  را برای افزایش اطمینان و کاهش ریسک و هزینه کمک می‌کند.

  • مفاهیم و تعاریف

راهبردهای نگهداری و تعمیر:

بر اساس نقاط ضعف (آسیب‌پذیری‌ها) و خطرهای شناسایی‌شده، تحلیل ریسک و تأثیرات خرابی‌ها بر عملکرد تجهیزات، راهبردهای مناسب برای نگهداری و تعمیرات تعیین می‌شوند که عبارت‌اند از: نت اصلاحی، نت پیش‌بینی‌شده ، نت پیشگیرانه، نت مبتنی بر شرایط،  نت مبتنی بر قابلیت اطمینان،  نت بهره‌ور فراگیر و نت بهره­ور فراگیر ناب(رمضانی, 1398).

 

 

 

 

آسیب‌پذیری[7]: میزان خسارات و صدماتی است که از عوامل و پدیده‌های بالقوه (تهدیدات) یا بالفعل خسارت زا به نیروی انسانی، تجهیزات و تأسیسات با شدت صفرتا صد درصد ناشی می‌گردد.(طـرح راهبـردی حفـاظت از زیـرساخت‌های کشـور،1401)

تداوم کارکرد[8]: توانایی ادامه تولید محصولات یا ارائه خدمات توسط زیرساخت‌ها در چارچوب زمانی موردپذیرش، قابل‌قبول و در حد ظرفیت از پیش تعیین‌شده، حین و پس از وقوع مخاطره امنیتی- نظامی، تداوم کارکرد گفته می‌شود.(همان)

حفاظت از زیرساخت[9]: مجموعه تدابیر و اقدامات پدافند غیرعاملی که توانایی و آمادگی عملیاتی زیرساخت و تداوم کارکردهای آن و دستگاه‌های اجرایی مسئول برای پاسخ مؤثر به حوادث و سوانح ناشی از تهدیدات نظامی، تهدیدات امنیتی و تروریستی، تهدیدات سایبری زیرساختی و تهدیدات از درون دشمن پایه را افزایش می‌دهد به طوری که فعالیت آن حفظ گردیده و خسارات انسانی و مادی ناشی از آن را به حداقل می‌رساند.(همان)

 

نگهداری و تعمیر مبتنی بر ریسک[10]:

نگهداری و تعمیرات مبتنی بر ریسک بر اساس شکست اولویت‌بندی می‌شوند. دارایی‌هایی که دارای ریسک بالاتری هستند و نتیجه شکست را حفظ می‌کنند بیشتر موردبررسی قرار می‌گیرند. دارایی‌هایی که دارای خطر کمتری هستند تحت برنامه‌های نگهداری کمتر سخت‌گیرانه قرار می‌گیرند. اجرای یک فرآیند نگهداری و تعمیرات مبتنی بر ریسک بدین معنی است که کل ریسک شکست در کل تسهیلات به حداقل ممکن رسیده است.برنامه‌های نظارت و نگهداری برای دارایی‌های خطرناک معمولاً برنامه‌های نگهداری مبتنی بر شرایط است.اولویت‌بندی فعالیت‌ها در نگهداری و تعمیر، یعنی تلاش نگهداری و تعمیر در سراسر یک سازمان بهینه شود تا خطر خرابی‌ها به حداقل ممکن برسد. بهینه‌سازی منابع، یعنی منابع نگهداری و تعمیر را به سمت دارایی‌هایی که بیش‌ترین ریسک(خطرپذیری) را در صورت شکست دارند، اولویت می‌دهد. در RBM ، فرآیند ارزیابی ریسک  از طریق ساختار روند شناسایی، اولویت‌بندی و پس‌ازآن فرمول‌بندی استراتژی‌های نگهداری مؤثر، نقش مهمی در تصمیم‌گیری در مورد نگهداری و تعمیر دارد. RBM روشی برای تشخیص ارجحیت نگهداری و تعمیرات با درنظرگرفتن ریسک است. در این روش ایمنی و نگهداری و تعمیرات به صورت یکپارچه در نظر گرفته می‌شود. اصولاً چارچوبRBM شامل دو بخش مختلف است که بخش اول آن شامل ارزیابی ریسک واحد و بخش دوم آن توجه به میزان ریسک برنامه‌ریزی نگهداری و تعمیرات است. در فرایند ارزیابی ریسک پس از شناسایی دارایی‌های حیاتی ابتدا خطرات موجود شناسایی‌شده و سپس با انتخاب معیارهای مناسب، ریسک متناظر با خطرات تعیین می‌گردد. در مرحله بعد ریسک محاسبه‌شده با معیارهای از قبل تعیین‌شده مقایسه می‌شود. در صورتی که ریسک محاسبه‌شده بالاتر از حدود تعیین‌شده و قابل‌پذیرش باشد، طراحی و پیاده‌سازی اقدامات نت متناسب الزامی می‌شود. ازآنجاکه طراحی و پیاده‌سازی یک راهبرد مناسب نگهداری و تعمیرات، می‌توان ریسک خرابی‌ها را کاهش داد، بنابراین فرآیند ارزیابی و مدیریت ریسک می‌تواند یک رویکرد بسیار مهم و حیاتی در راستای روش نگهداری و تعمیرات مبتنی بر ریسک قلمداد شود(Sarkar,et.al.2012).  به همین دلیل جهت انتخاب بهترین راهبرد برای هر تجهیز، معیار ریسک نیز در محاسبات گنجانده‌شده است. این کار منجر به بهبود شاخص‌های ایمنی و نگهداری و تعمیرات می‌گردد. در تصمیم سازی ها، معیار ریسک اثرات ناشی از اتخاذ تصمیم در یک موضوع را بررسی می‌کند و قابلیت دسترسی یک نوع پیش‌بینی(انتخاب استراتژی مناسب) نسبت به آینده اراِئه می‌دهد. فرایند ارزیابی ریسک نقش مهمی در تصمیم‌گیری در مورد نگهداری و تعمیر دارد، ابتدا از طریق ساختار، روند شناسایی و اولویت‌بندی دارایی‌های حیاتی مشخص و پس از محاسبه ریسک فرمول‌بندی استراتژی‌های نگهداری موثر انجام می‌شود. با این حال، اثربخشی استراتژی‌های اعمال‌شده تا حدی تحت تأثیر وابستگی‌های خرابی دارایی در طی فرایند ارزیابی ریسک است که موردتوجه قرارگرفته است. روش ارزیابی ریسک به‌طور عمده بستگی به عوامل متعدد مانند مدل‌سازی، وابستگی‌های شکست در دارایی‌های پویا و درمان عدم اطمینان مربوط به داده‌ها دارد. این عوامل به‌طور پیوسته بر میزان اعمال روش‌های مختلف ارزیابی ریسک برای تصمیم‌گیری در مورد راهبرد نگهداری و تعمیر تأثیر می‌گذارند( Kiran,et.al.2016).

اهمیت نگهداری و تعمیرات بر مبنای ریسک

  • انجام محاسبات ریسک و در پی آن انجام نگهداری و تعمیرات برنامه‌ریزی‌شده، هزینه‌های سربار زیادی، خرابی تجهیزات بیشتر، هزینه‌های بیشتر برای قطعات و حمل‌ونقل و زمان زیاد در پاسخ به تشخیص خرابی تجهیزات را کم می‌کند.
  • ایمنی بهبود می‌یابد، زیرا نگهداری و تعمیر بر روی تجهیزات بااهمیت بالا متمرکز می‌شود.
  • خرابی دستگاه‌ها و ماشین الات قبل از وقوع مشخص می‌گردد همچنین باعث می‌شود خرابی‌ها، با برنامه‌ریزی نگهداری و تعمیرات مناسب به حداقل برسد.
  • تعمیر و نگهداری بر اساس ریسک، چرخه عمر مفید دارایی‌ها را افزایش می‌دهد.
  • خرابی‌های غیر برنامه‌ریزی‌شده یک قاتل خاموش است. معیارها نشان می‌دهد که تعمیر و نگهداری غیرمجاز به‌طورمعمول هزینه‌های نت را سه تا پنج برابر بیشتر از زمانی که برنامه‌ریزی درست در حوزه نگهداری و تعمیر انجام‌شده باشد برای سازمان ایجاد می‌کند (Rahimiyan,2020).

اهداف نگهداری و تعمیر مبتنی بر ریسک

  • بهینه‌سازی وظایف نگهداری و تعمیر و تخصیص مناسب منابع
  • شناسایی سیستماتیک بحرانی بودن دارایی، حالت‌های خرابی و خطر شکست، برای ایجاد یک برنامه نگهداری و تعمیری است که خطر شکست را به حداقل می‌رساند.
  • تلاش‌های نگهداری و تعمیر از دارایی‌های با کمترین خطر خرابی به دارایی‌های با بیش‌ترین خطر خرابی و شکست هدایت می‌شوند.

 

استانداردهای مورداستفاده در نگهداری و تعمیر مبتنی بر ریسک

الف: استاندارد iso31000 یک استاندارد بین‌المللی  است که اصول و راهنمایی‌هایی را برای مدیریت ریسک ارائه می‌دهد. این استاندارد می‌تواند توسط هر سازمانی برای مدیریت هر نوع ریسک به کار گرفته شود. این استاندارد شامل سه بخش اصلی است: اصول، چارچوب و فرآیند. اصول فوق شامل چهارده عامل کلیدی هستند که باید در مدیریت ریسک رعایت شوند، مانند تعامل، تعبیه، پویایی و ارزش‌آفرینی. چارچوب شامل ساختار و فرهنگ‌سازمانی است که برای پشتیبانی از مدیریت ریسک لازم است و فرآیند شامل پنج مرحله است: تعریف محیط، شناسایی ریسک، تحلیل ریسک، ارزیابی ریسک و علاج ریسک.استفاده از استاندارد iso31000 می‌تواند به سازمان‌ها کمک کند تا احتمال دست‌یابی به اهداف خود را افزایش دهند، فرصت‌ها و تهدیدات را بهتر شناسایی کنند و منابع خود را به‌طور مؤثر برای علاج ریسک به کار ببرند. همچنین، استاندارد فوق یک معیار جهانی را برای سازمان‌ها فراهم می‌کند تا بتوانند عملکرد خود در زمینه مدیریت ریسک و حاکمیت شرکت را با آن مقایسه کنند( IEC 31010, Risk management).

 ب: استاندارد mil-std-1629a یک استاندارد نظامی است که روش‌هایی را برای انجام تحلیل حالت خرابی، اثرات و اهمیت ارائه می‌دهد این تحلیل به بررسی و مستندسازی تأثیر هر خرابی عملکردی یا سخت‌افزاری بر موفقیت مأموریت، ایمنی افراد و سامانه، عملکرد سامانه، قابلیت نگهداری و نیازهای نگهداری می‌پردازد. این استاندارد نیز شامل سه بخش است: اصول، چارچوب و فرآیند. اصول شامل هشت عامل کلیدی هستند که باید در انجام تحلیل حالت خرابی، اثرات و اهمیت رعایت شوند، مانند تعامل، تعبیه، پویایی و ارزش‌آفرینی. چارچوب شامل ساختار و فرهنگ‌سازمانی است که برای پشتیبانی از تحلیل حالت خرابی، اثرات و اهمیت لازم است و فرآیند که شامل پنج مرحله است: تعریف محیط، شناسایی حالت خرابی، تحلیل حالت خرابی، ارزیابی حالت خرابی و علاج حالت خرابی.استفاده از استاندارد mil-std-1629a می‌تواند به سازمان‌ها کمک کند تا روش طراحی خود را بهبود بخشند، ریسک‌های محتمل را کاهش دهند و منابع خود را به‌طور مؤثر برای درمان حالت خرابی به کار ببرند. همچنین، این استاندارد یک معیار جهانی را برای سازمان‌ها فراهم می‌کند تا بتوانند عملکرد خود در زمینه تحلیل حالت خرابی، اثرات و اهمیت و حاکمیت شرکت را با آن مقایسه کنند.( MIL-STD-1629A, MILITARY STANDARD)

 

روش‌های مدیریت ریسک

  مدیریت ریسک به معنای شناسایی، ارزیابی و کنترل ریسک‌های مرتبط با عملکرد، ایمنی، محیط‌زیست و اقتصاد دارایی‌های فیزیکی است.مدیریت ریسک به چندین صورت انجام می‌شود:

  • تحلیل حالت خرابی، اثرات و اهمیت[11] : این تحلیل به بررسی و مستندسازی تأثیر هر خرابی عملکردی یا سخت‌افزاری بر موفقیت مأموریت، ایمنی افراد و سامانه، عملکرد سامانه، قابلیت نگهداری و نیازهای نگهداری می‌پردازد. همچنین به تعیین سطح اهمیت هر خرابی بر اساس شاخص‌های آماری چون فراوانی، شدت و تشخیص پذیری می‌پردازد.
  • تعریف سطح قابل‌پذیرش خرابی[12] : این تعریف به تعیین حداکثر سطح خراب‌شدگی که قابل‌قبول است و در صورت رعایت آن، عملکرد دارایی به رضایت کاربر برسد، داردوبه تصمیم‌گیری درباره نوع و زمان نگهداری مناسب کمک می‌کند.
  • تعامل با دستورالعمل‌های قانونی و استانداردهای صنعت: این تعامل به رعایت الزامات قانونی و استانداردهای صنعتی در زمینه نگهداری، ایمنی، کیفیت و حفاظت از محیط‌زیست کمک کرده و همچنین به بروز رسانی استراتژی‌های نگهداری با توجه به تغییرات قوانین و استانداردها کمک می‌کنند(Zakharova,2023).

ضرورت نگرش راهبردی در نظام نگهداری و تعمیر

با مقایسه نگرش مدیران راهبردی در مقایسه با نگرش مدیران عملیاتی مطابق جدول 6 می‌توان این‌گونه بیان نمود:

  • با توجه به پویایی نظام نگهداری و تعمیر، باید بین وضعیت ثابت و ساکن از یک‌سو و نظام در حال گذار از سوی دیگر تمایز قائل شد.
  • باید راهبردهایی با بازه زمانی مشخص تدوین شوند که تناسب بیشتری با بسترهای جدید نت در سطح ملی و جهانی داشته باشند.
  • علاوه بر عوامل داخلی تأثیرگذار، عوامل خارجی نیز به علت تأثیری که بر پویایی نظام نت می‌گذارند مهم بوده و می‌بایست در تحلیل‌ها، اثرات آن‌ها در نظر گرفته شوند.

جدول-6 : مقایسه نگرش راهبردی و عملیاتی

ردیف

نگرش راهبردی

نگرش عملیاتی

1

تأکید بر کار درست انجام دادن(اثربخشی)

تأکید بر درست انجام دادن کار(کارایی)

2

تأکید بر منافع آینده

تأکید بر منافع فعلی

3

ساختار و شرایط محیطی متغیر است

ساختار ثابت و شرایط محیطی نسبتاً ثابت

4

روش‌های غالباً نو و تازه به عرضه گذاشته‌شده است

روش‌های کار نوعاً و غالباً متکی  بر تجربه و دستاوردهای گذشته

5

توانایی و مهارت‌های ادراکی وبینش عمیق وهمه جانبه مدیر ارشد کارساز است

توانایی و مهارت‌های تخصصی فنی مدیران کارساز است

6

عملکرد مدیردربلند مدت مشخص می‌شود

عملکرد مدیر در زمان کوتاه مشخص می‌شود

7

بر محیط داخل و خارج اثر می‌گذارد

متمرکز بر محیط داخلی است

(حسن بیگی،1390،92)

تجزیه و تحلیل درخت خطا در ریسک

تجزیه و تحلیل درخت خطا یک تحلیل قیاسی است که در آن علل یک رویداد استنتاج می‌شود نشان می‌دهد که چگونه خرابی تجهیزات، خطای انسانی و عوامل خارجی در بروز یک خرابی یا رویداد نقش داشته دارند(Gharahasanlou,et.al.2014).درخت خطا برای دروازه‌ها و رویدادهای کوچک و ارائه مسیر شکست ها از طریق مراحل مختلف ساخته می‌شود. علت‌های رویداد خاص اصلی و رویداد مهم‌تر را می‌توان از رویدادهای میانی مختلف پیدا کرد. هدف اصلی نگهداری مبتنی بر ریسک تخصیص عاقلانه منابع نگهداری بر مبنای شناخت تجهیزات بحرانی، ارزیابی ریسک و تداوم کارکرد است. با انجام این کار، اجزایی که حیاتی هستند تمرکز بیشتری دارند. این روش شامل دو مرحله است؛ ارزیابی ریسک و برنامه‌ریزی نگهداری و تعمیر بر مبنای ارزیابی خطر، که مرحله اصلی نگهداری مبتنی بر ریسک است(Arassi,et.al.2015). ارزیابی خطر برای جلوگیری از شکسته‌ای احتمالی و پیامدهای خطرناک اساسی و اقدامات پیشگیرانه برای اجرای بعد هستند. زیرساخت‌ها و تجهیزات در معرض منابع مختلف فرسودگی ازجمله عوامل محیطی، عمر زیاد یا دخالت شخص ثالث هستند. برای حفظ یکپارچگی عملکرد تجهیزات، باید اقدامات نگهداری و تعمیر کافی انجام شود. در سازمان‌های مختلف پدیده‌های اختلال زایی زیادی وجود دارد که درواقع عمدتاً توسط شکست دارایی‌ها ایجاد می‌شود(محمدفام و همکاران،1396).. هدف رویکردهای RBM به حداقل رساندن احتمال شکست سیستم است، در حالی که فعالیت‌های مرتبط با مسائل ایمنی عواقب آن را با یکپارچه‌سازی نگهداری و تعمیر کاهش می‌دهد. بنابراین، برنامه‌ریزی RBM منجر به تمرکز تلاش‌های نگهداری و تعمیر بر روی اجزای مرتبط باختر بالا، که بیشتر از دستگاه‌های کم‌خطر نیاز به نگهداری دارند، نگهداری می‌شوند. روند استفاده از محاسبات سطح ریسک به عنوان معیاری برای برنامه‌ریزی وظایف نگهداری و تعمیر،نشان می‌دهد که مطالعات بر روی یک نوع تجهیزات خاص که برای صنعت موردنظر حیاتی بوده متمرکزشده است. تجزیه و تحلیل ریسک و تحلیل پیامدها در مراحل مختلف تحلیل سعی می‌کند به اشتباهاتی که منجر به خرابی سیستم می‌شود، چگونگی امکان اشتباه، احتمال وقوع و عواقب آن بپردازد.روش نگهداری مبتنی بر ریسک پیشنهادی باهدف کاهش خطر کلی است. نگهداری و تعمیر مبتنی بر ریسک برای فعالیت‌های مختلف مجموعه‌ای از توصیه‌ها و وظایف (ازجمله نوع، وسیله و زمان) را پیشنهاد می‌کند(Haijun,et.al.2009).

 

 

مدل مفهومی انتخاب راهبرد بر اساس نت مبتنی بر ریسک 

شکل-2: مدل مفهومی تحقیق

 

  • روش تحقیق ، تجزیه و تحلیل داده‌ها و یافته‌های تحقیق

  این تحقیق از نوع کاربردی- توسعه‌ای و روش آن توصیفی-تحلیلی با رویکرد آمیخته است. اطلاعات تحقیق به دو روش کتابخانه‌ای و میدانی جمع‌آوری گردیده است، ابزار گردآوری درروش کتابخانه‌ای، فیش‌برداری و کتابخانه تخصصی و در بررسی میدانی، مصاحبه است. خلاصه اطلاعات کتابخانه‌ای در بخش پیشینه تحقیق ذکر گردید، به جهت جمع‌آوری اطلاعات کیفی، مصاحبه با 10 نفر از خبرگان حوزه نت تا مرحله اشباع نظری در خصوص تأثیرگذاری ویژگی‌های نت مبتنی بر ریسک در انتخاب راهبردهای نگهداری و تعمیر سازمان‌ها به منظور کاهش آسیب‌پذیری و تداوم فعالیت انجام و به روش تحلیل محتوا مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. در ادامه با توزیع پرسشنامه نظر خبرگان در مورد شاخص‌های تأیید ویژگی‌های استخراج‌شده جمع‌آوری گردید. سپس توسط نرم‌افزار SPSS  و استفاده از فنون آمار توصیفی داده‌های جمعیت‌شناسی حجم نمونه تحلیل گردید. همچنین از تحلیل آمار استنباطی ازجمله آزمون تی تک نمونه‌ای جهت تبیین نتایج استفاده شد.

 

جدول 6: جمعیت‌شناسی خبرگان حوزه نت

مسئولیت خبره

میزان سابقه

مدرک تحصیلی

تعداد

مدیر

نگهداری و تعمیر

 

زیر 20 سال

کارشناس ارشد

1

25-20

دکتری

2

25-20

کارشناس ارشد

3

30-25

کارشناس ارشد

2

بالای 30 سال

کارشناس ارشد

2

 

فرایند نگهداری و تعمیر مبتنی بر ریسک

انجام ارزیابی نگهداری و تعمیر مبتنی بر ریسک یک فرآیند سیستماتیک است، به این معنی که یک توالی در مراحل فرایند آن وجود دارد. دو بخش اصلی این فرآیند عبارت‌اند از:

 1) انجام تحلیل بحرانی

 2) انجام ارزیابی ریسک

اجرای نگهداری و تعمیر مبتنی بر ریسک یک فرآیند کالبدی و فنی است که شامل دریافت ورودی‌ها از مجموعه عملیات، بخش نگهداری و تعمیر، مهندسی، ایمنی،ریست محیطی و موارد دیگر بوده و طی 8 مرحله زیر انجام می‌شود:.

مرحله 1: جمع‌آوری داده‌های نگهداری و تعمیر

به منظور اجرای نگهداری و تعمیر مبتنی بر ریسک، باید داده‌های دارایی واحد یا سازمان موردنظر جمع‌آوری گردد و اطلاعات زیر در این خصوص احصاء شود:

  • هویت (به‌عنوان‌مثال، نام و شماره دارایی)
  • هزینه خرید دارایی
  • عمر دارایی
  • تاریخچه میانگین زمان بین شکست[13]
  • تاریخچه میانگین زمان تعمیر[14]
  • وابستگی‌های خرابی دارایی
  • هزینه توقف برنامه‌ریزی نشده
  • فرکانس نگهداری

 

مرحله 2: تعیین میزان بحرانی دارایی

نت مبتنی بر ریسک، اولویت نگهداری و تعمیر را به دارایی‌های حیاتی و بحرانی می‌دهد. بحرانی بودن معیاری برای سنجش اهمیت دارایی برای سازمان است. دارایی‌های حیاتی به‌طورکلی بر عملکرد یک سازمان تأثیر می‌گذارند و درواقع نشان‌دهنده یک نقطه شکست بحرانی برای واحد موردنظر می‌باشند.(به‌عنوان‌مثال، دیگ بخار یا توربین گاز برای عملیات یک تأسیسات نیروگاه حرارتی حیاتی محسوب می‌شود(سازمان‌ها از تحلیل بحرانی برای ارزیابی شدت شکست دارایی‌ها در سازمان استفاده می‌کنند). یک ابزار رایج برای انجام تحلیل بحرانی، ماتریس بحرانی است. رویدادهای شکست بر اساس شدت در دسته‌بندی‌های متعددی مانند ایمنی، آماده به کاری، تجهیزات و... رتبه‌بندی می‌شوند. ازآنجایی‌که راه‌های متعددی وجود دارد که یک دارایی می‌تواند با شکست مواجه شود و با توجه به اینکه که هر کدام ریسک متفاوتی را به همراه دارند، لذا باید یک خط مبنا  مانند جدول  بحرانی برای دارایی‌های سازمان تعیین نمود. امتیازدهی برای یک دارایی بر مبنای دسته‌بندی و شدت (اهمیت) شکست، با توجه به داده‌های ماتریس بحرانی برای رتبه‌بندی در هر دسته مانند جدول-1 انجام  می‌شود.

جدول-1: ماتریس تعیین میزان بحرانی بودن دارایی

ماتریس بحرانی

شدت(اهمیت)

جزئی (1)

قابل‌توجه (2)

در حد متوسط (3)

شدید (4)

مصیبت‌بار- فاجعه‌آمیز (5)

دسته‌بندی

ایمنی

آسیب‌هایی که نیاز به درمان پزشکی ندارند

آسیب جزئی که نیاز به درمان پزشکی دارد

آسیب جدی که نیاز به بستری شدن در بیمارستان یا چندین دوره درمان دارد

صدمات تهدیدکننده زندگی یا چندین صدمات جدی که نیاز به بستری شدن دارد

صدمات کشنده یا صدمات متعدد تهدیدکننده زندگی

زیست

محیطی

بدون آلودگی یا ناچیز

برخی از آلودگی‌ها را می‌توان مهار کرد، نیاز به اطلاع مقامات دارد

آلودگی متوسط؛ اقدامات کنترلی حداقل مؤثر است

آلودگی قابل، توجه نیاز به تخلیه دارد

آلودگی عمده هوا، آب و غیره، ممکن است پیگرد قانونی داشته باشد

آماده به کاری

توقف جزئی

توقف زیر حد مجاز

توقف بالاتر از حد قابل‌قبول بازیابی، قابل‌توجه

توقف بالاتر از حد مجاز ،

حداقل بازیابی

توقف گسترده در عملیات، قادر به بازیابی نیست

میزان آسیب به تجهیزات

حداقل آسیب به تجهیزات؛ بدون آسیب به سایر تجهیزات

آسیب متوسط به تجهیزات، حداقل آسیب به سایر تجهیزات

آسیب عمده به تجهیزات؛ آسیب متوسط به سایر تجهیزات

تخریب تجهیزات؛ آسیب عمده به سایر تجهیزات

تخریب تجهیزات و سایر تجهیزات

هزینه

خسارت کمتر از 250000 دلار

500000   تا 2000000 دلار خسارت

2000000 تا 6,000,000 دلار خسارت

6,000,000  تا 10،000،000دلار خسارت

بیش از 10،000،000 دلار خسارت

از این رتبه‌بندی‌ها برای ایجاد رتبه‌بندی بحرانی یک دارایی[15] استفاده می‌شوند. رتبه‌بندی بحرانی دارایی  را می‌توان با سه روش زیر کمی نمود:

  • ضرب کردن رتبه در هر دسته باهم
  • جمع کردن امتیازها باهم
  • یا گرفتن بالاترین امتیاز در هر دسته محاسبه کرد

به‌عنوان‌مثال، فرض کنید شدت یک شکست به صورت زیر رتبه‌بندی می‌شود:

جدول-2:رتبه‌بندی برمبندی شدت شکست

دسته‌بندی

میزان بحرانی بودن(اهمیت)

ایمنی

2

زیست‌محیطی

1

میزان آسیب به تجهیزات

1

آماده به کاری

3

هزینه

1

بنابراین بحرانی یک دارایی(ACR) عبارت خواهد بود از:

  • در صورت ضرب         مقدار                    6=1x1 x3 x1 x2
  • در صورت جمع کردن مقدار                    8=2 +1+ 3+ 1+ 1
  • در صورت گرفتن بالاترین رتبه‌بندی طبقه‌بندی شده (آماده به کاری در این مثال) مقدار 3

هر روشی را که انتخاب کنید، امتیاز بالاتر به این معنی است که این دارایی نسبت به سایر دارایی‌هایی که تحلیل کرده‌اید، مهم‌تر است. امتیاز را ثبت می‌کنیم، زیرا در مرحله بعدازآن استفاده خواهیم کرد

مرحله 3: احتمال شکست را تعیین کنید

  هنگامی‌که بحرانی بودن شناخته شد، به سراغ تعیین احتمال شکست می‌رویم. مانند بحرانی بودن، احتمال شکست را در مقیاس 1 تا 5 ارزیابی کنید (می‌توانید از مقیاس بزرگ‌تر استفاده کنید). مثال زیر از یک مقیاس 5 درجه‌ای استفاده می‌کند که در آن:

جدول-3:رتبه‌بندی بر مبنای احتمال شکست

احتمال شکست

امتیاز

بعید است که دچار شکست شود(به‌طور متوسط انتظار می‌رود کمتر از یک‌بار در سال شکست بخورد)

1

بسیار بعید است که دچار شکست شود(انتظار می‌رود به‌طور متوسط کمتر ازهر2 سال یک‌بار شکست بخورد)

2

شکست گاه به گاه  (انتظار می‌رود به‌طور متوسط 1 تا 2 بار در سال شکست بخورد)

3

احتمال شکست  (به‌طور متوسط انتظار می‌رود بیش از دو بار در سال شکست بخورد)

4

مکرراً دچار شکست می‌شود (انتظار می‌رود مکرراً شکست بخورد) این امتیاز را ثبت کنید

5

 

 

مرحله 4: عدد اولویت ریسک[16] را محاسبه کنید

  عدد اولویت ریسک RPN  یک مقدار عددی است که ریسک شکست دارایی را، کمی می‌کند. این عدد با ضرب رتبه بحرانی دارایی در احتمال شکست محاسبه می‌شود.

احتمال شکست * رتبه بحرانی دارایی = عدد اولویت ریسک

RPN= ACR(Asset Critical Rank) * PF (probability of failure)

 

جدول -4:  اولویت ریسک محاسبه‌شده بر مینای دارایی بحرانی

 

مرحله 5: تجزیه و تحلیل یافته‌ها

  بر اساس محاسبات RPN ، می‌توانیم یافته‌ها را به صورت زیر تجزیه و تحلیل کنیم:

دارایی اول : بیش‌ترین احتمال شکست را دارد، اما پیامدهای آن نسبتاً جزئی است. ممکن است مسائل مربوط به قابلیت اطمینان به دلیل قدیمی بودن تجهیزات یا نگهداری پیشگیرانه ناکافی باشد، اما تحقیقات بیشتری لازم است.

دارایی دوم : بر اساس RPN، کمترین میزان ریسک را دارد. با این حال، در حالی که احتمال کم است، اهمیت  آن زیاد است. لذا باید موردتوجه قرار گیرد  و ارزش جلوگیری از وقوع را دارد.

دارایی سوم: با توجه به RPN ، بیش‌ترین ریسک را دارد. شکست به‌طور منظم اتفاق می‌افتد و منجر به عواقب نسبتاً شدید می‌شود. شما باید این دارایی را در اولویت قرار دهید.

 

مرحله 6: اولویت‌بندی  شکست در دارایی‌ها

  اعداد اولویت ریسک، مقایسه خطرات ناشی از شکست را نسبت به یکدیگر آسان می‌کند.اما کدام‌یک از شکست ها نیاز به اقدام دارند؟ یکی از ابزارهایی که می‌توان از آن استفاده کرد، ماتریس ریسک(جدول-5) است.

 

جدول-5 : رابطه احتمال شکست و میزان اهمیت دارایی‌های بحرانی

  • در این ماتریس، امتیازهای به رنگ سبز نشان‌دهنده دارایی‌هایی با کمترین میزان ریسک و دارای اولویت پایین است.
  • امتیازهای زرد و نارنجی به ترتیب نشان‌دهنده دارایی‌هایی با ریسک کم تا متوسط و ریسک متوسط به بالا هستند.
  • امتیاز قرمز نشان می‌دهد که خرابی دارایی ریسک بسیار بالایی دارد و باید برای تیم نگهداری و تعمیر از اولویت بالایی برخوردار باشد به‌گونه‌ای که باعث ایجاد یک بحران ایمنی و عملیاتی شود.

  جدول فوق امتیازهای اولویت خطرپذیری احتمالی(عدد ریسک)را با استفاده از یک مقیاس 5 امتیازی، با کد رنگی و بر اساس سطح خطر نشان می‌دهد. محل تلاقی رتبه‌بندی‌های اهمیت دارایی و احتمال شکست، عدد اولویت ریسک(RPN  ) را در اختیار ما قرار می‌دهد.

لازم به ذکر است که اولویت عدد ریسک(RPN) برای دارایی بحرانی دوم(Asset 2 ) دارای رتبه 5  است که برابر ماتریس جدول- 5 آن را در اولویت پایین قرار می‌دهد. اما شدت (اهمیت) دارایی فوق دارای بالاترین امتیاز بحرانی یعنی مقدار 5 است. بنابراین به مدیران نت توصیه‌شده است که حتی اگر انتظار ندارید این شکست رخ دهد، باز هم ارزش دارد که از آن جلوگیری کنید، به خصوص اگر ممکن است باعث صدمات جانی یا ایجاد یک بحران در تداوم کارکرد شود.

مرحله 7: طرح کاهش آسیب‌پذیری و ریسک ایجاد کنید

 RBM  کمک می‌کند تا اطمینان حاصل شود که منابع نگهداری و تعمیر به‌طور کارآمد استفاده می‌شوند و حیاتی‌ترین دارایی‌ها به‌موقع نگهداری می‌شوند. درروش نت مبتنی بر ریسک دارایی‌هایی که دارای خطر کمتری هستند تحت برنامه‌های نگهداری کمتر سخت‌گیرانه قرار می‌گیرند.اکنون که مشخص‌شده است کدام دارایی و خرابی آن، بزرگ‌ترین تهدید برای سازمان است، زمان آن رسیده است که یک برنامه نگهداری و تعمیر متناسب برای جلوگیری از وقوع آن انتخاب کنید.

رایج‌ترین استراتژی‌های نگهداری و تعمیر عبارت‌اند از:

  • نگهداری و تعمیر اصلاحی
  • نگهداری وتعمیر پیشگیرانه
  • نگهداری و تعمیر مبتنی بر شرایط
  • نگهداری و تعمیر پیش‌بینی‌شده
  • نگهداری و تعمیرات بهره‌ور فراگیر
  • نگهداری و تعمیرات مبتنی بر قابلیت اطمینان

  پس از انجام نت مبتنی بر ریسک، برای تصمیم‌گیری در این خصوص که از کدام استراتژی استفاده کنید، سؤالات زیر را باید در نظر بگیرید:

  • دارایی بحرانی شما کدام است و هزینه تعویض این دارایی چقدر است؟
  • دارایی چندساله است و امید به عمر آن چقدر است؟
  • آیا جلوگیری از خرابی مقرون به‌صرفه است؟
  • در حال حاضر چه منابعی به منظور نگهداری و تعمیر در اختیاردارید؟
  • توصیه‌های مناسب برای نگهداری و تعمیر حوزه سازمان شما چیست؟
  • خطر عدم جلوگیری از اینکه دچار شکست شود چیست؟
  • چه تغییرات دیگری برای حمایت از استراتژی که انتخاب می‌کنیم باید انجام دهیم؟

مرحله 8: بهبود مستمردرحوزه نت سازمان داشته باشید

  به دلیل بالا رفتن عمر تجهیزات- بهینه‌سازی تجهیزات موجود- نصب تجهیزات جدید، بهینه‌سازی برنامه نت با پیروی از رویکرد مبتنی بر ریسک، یک رویداد یک‌باره نیست.با بهبود معیارهای کلیدی مدیریت دارایی‌تان، باید رتبه‌بندی اهمیت و ریسک را به‌روزرسانی کنید.پس از پرداختن به دارایی‌های با بالاترین ریسک، می‌توانید تمرکز خود را به دارایی‌های جدید معطوف کنید و این فرآیند را پارها و پارها تکرار کنید. این فرآیند همچنین می‌تواند برای اولویت‌بندی رویدادهای شکست خاص در همان گروه دارایی استفاده شود (منظور اولویت‌بندی عیب‌های مختلف یک دارایی است).

در آخرین مرحله از انجام پژوهش بر اساس ادبیات و مصاحبه خبرگی و انجام تحلیل محتوا چند ویژگی راهبردی و کلان که در آن فرایند نگهداری و تعمیرات مبتنی بر ریسک باعث انتخاب راهبرد انتخابی بهینه در امر نگهداری و تعمیرات سازمان‌ها با به حداقل رساندن آسیب‌پذیری به همراه تداوم کارکرد و عملیاتی نگاه‌داشتن تجهیزات و دستگاه‌ها و همچنین مدیریت بهینه منابع می‌گردد احصاء شد و با نظر خبرگی سه ویژگی زیر به تأیید رسید:

نگهداری و تعمیرات مبتنی بر ریسک:

  1. روشی است که به‌موقع آن فرایندهای نگاهداشت دارایی‌ها بر مبنای ریسک و با نگاه (کاهش یا حذف شکست- تخصیص مناسب منابع) برنامه‌ریزی می‌شوند و سازمان‌ها متناسب با این ویژگی راهبرد خود را در حوزه نت انتخاب نمایند.
  2. نگهداری و تعمیرات مبتنی بر ریسک تلاش می‌کند که میان احتمال شکست و پیامد آن تعادل ایجاد کرده و بر مبنای آن کمک نماید که مسئولان نت سازمان‌ها با اتخاذ راهبرد مناسب فعالیت‌های نگهداری وتعمیر را بهینه نمایند.
  3. نگهداری و تعمیرات مبتنی بر ریسک با نگاه  کمک به بهبود مستمر، تلاش می‌کند تا سازمان‌ها راهبردهای نت خود را با توجه به بازبینی فعالیت‌های نگاهداشت و پشتیبانی نگاهداشت اتخاذ نمایند

جدول 7: سنجش مطلوبیت نقش‌های احصاء شده به روش تحلیل محتوا توسط جامعه خبره

شاخص‌های تأیید نقش‌های احصاء شده نت مبتنی بر ریسک در اتخاذ راهبردهای مناسب

میانگین

انحراف معیار

T

Df

سطح معناداری

وضعیت

جدید و نو بودن

40/4

76/0

69/25

29

00/0

مطلوب

دارای جامعیت

45/4

12/1

76/21

29

00/0

مطلوب

منحصربه‌فرد بودن

22/4

13/1

68/20

29

00/0

مطلوب

دارای ثبات

36/3

82/0

34/13

29

00/0

مطلوب

انسجام و همگنی

12/4

74/0

92/18

29

00/0

مطلوب

در این تحقیق برای تأیید نتایج استخراج‌شده، از دیدگاه خبرگان استفاده شد. در این راستا، 5 شاخص برای سنجش موافقت خبرگان بر مبنای طیف پنج گزینه‌ای لیکرت طراحی گردید. مطابق با جدول(7) میانگین همه شاخص‌ها بیش از متوسط به دست آمد و نتایج آزمون تی‌تک نمونه‌ای نشان داد که در سطح معناداری زیر 05/0 ، مقادیر T به‌دست‌آمده برای تمامی شاخص‌ها بیش از 96/1 است که نشان‌دهنده مطلوبیت نقش‌های احصاء شده از نظر خبرگان است. بنابراین نتایج تحقیق از دیدگاه خبرگان دارای کیفیت و جامعیت قابل قبولی است.

 

 

  • نتیجه‌گیری

  نتایج حاصل از تحقیق نشان داد که انتخاب راهبرد مناسب نت، از بین راهبردهای نگهداری و تعمیرات برای هر سازمان امری لازم به شمار می‌رود. با استفاده از روش ارائه‌شده می‌توان راهبردهای نگهداری و تعمیرات را با استفاده ا ز متغیرهای1) انجام تحلیل بحرانی  2) انجام ارزیابی ریسک  رتبه‌بندی کرد. متدولوژی ارائه‌شده نشان می‌دهد که با تأیید جامعه خبرگی نگهداری و تعمیرات مبتنی بر ریسک سه ویژگی اصلی دارد که باعث می‌شود به‌کارگیری و استفاده از آن در اتخاذ راهبردهای مناسب برای نگهداری وتعمیر سازمان‌ها امری لازم و ضروری محسوب گردد. این سه ویژگی عبارت‌اند از:

  • نگهداری و تعمیرات مبتنی بر ریسک، روشی است که به موجب آن فرایندهای نگاهداشت دارایی‌ها بر مبنای ریسک و با نگاه (کاهش یا حذف شکست- تخصیص مناسب منابع) برنامه‌ریزی می‌شوند و سازمان‌ها متناسب با این ویژگی راهبرد خود را در حوزه نت انتخاب نمایند.
  • نگهداری و تعمیرات مبتنی بر ریسک تلاش می‌کند که میان احتمال شکست و پیامد آن تعادل ایجاد کرده و بر مبنای آن کمک نماید که مسئولان نت سازمان‌ها با اتخاذ راهبرد مناسب فعالیت‌های نگهداری وتعمیر را بهینه نمایند.
  • نگهداری و تعمیرات مبتنی بر ریسک با نگاه کمک به بهبود مستمر، تلاش می‌کند تا سازمان‌ها راهبردهای نت خود را با توجه به بازبینی فعالیت‌های نگاهداشت و پشتیبانی نگاهداشت اتخاذ نمایند.

یافته‌های این تحقیق بر این نکته تأکید می‌کند که با پیاده‌سازی روش استفاده از نت مبتنی بر ریسک علاوه بر آن‌که می‌توان از بروز حوادث فاجعه‌بار اجتناب نمود، امکان افزایش بهره‌وری نیز از طریق افزایش قابلیت اطمینان به دلیل مشخص نمودن تجهیزات بحرانی و همچنین تحلیل ریسک هریک از این تجهیزات که درنهایت باعث انتخاب راهبرد مناسب در نت سازمان می‌گردد ضمن کاهش آسیب‌پذیری باعث تداوم فعالیت در سازمان گردیده و از ایجاد اختلال در مأموریت سازمان جلوگیری می‌نماید.

 

  • پیشنهادها
  • مدیران نگهداری وتعمیر، اطلاعات کافی از توانایی‌های ذاتی تجهیزات یا دارایی‌های حیاتی سازمان خود را که باعث ایجاد ریسک‌های ایمنی و زیست‌محیطی و اخلال در تداوم کارکرد می‌گردد را شناسایی و از روش نت مبتنی بر ریسک نسبت به کاهش آسیب‌پذیری در سازمان اقدام نمایند؛
  • همسو نمودن فعالیت‌های نگهداری و تعمیرات با اهداف سازمان و هدایت منابع مالی بر روی تجهیزات وزیر ساخت های بحرانی توسط مدیریت نگهداری و تعمیرات؛
  • منطبق نمودن فعالیت‌های نگهداری و تعمیرات با استانداردها، رویه‌ها، قوانین و مقررات ایمنی و زیست‌محیطی و همچنین اطمینان از ایجاد مجوزهای ایمن موردنیاز؛

 

[1] نگهداری وتعمیر

[2] Risk-based maintenance and repair )RBM(

[3] RPN(Risk Preference Number)

[4] S. Kiran

[5] Zhaoyang Tan

[6] da Silva

[7] Vulnerability

[8] Business continuity

[9] Infrastructure

[10] Risk-based maintenance and repair

[11] FMECA

[12] FSL

[13] MTBF

[14] MTTR

[15]Asset Critical Rank )ACR(

[16] Risk Preference Number(RPN)

  • منابع و مآخذ
  • افشار کاظمی، محمدعلی و همکاران، (1402)، ارائه مدل پیش‌بینیریسک‌های بحرانی شبکه انتقال گاز با استفاده از الگوریتم‌های داده‌کاوی،  فصلنامه چشم‌انداز صنعتی، شماره 49،رتبه الف وزارت علوم/ISC، صفحه281-332
  • آقا بابایی،عباس،(1394) پایان‌نامه کارشناسی ارشد،تدوین استراتژی نگهداری و تعمیرات مبتنی بر ریسک (rbm) با استفاده از آنالیز حالات شکست و اثرات آن(fmea) برای ماشین‌آلات دوار در واحد احیای پیوسته کاتالیست  مطالعه موردی: شرکت پالایش نفت اصفهان، موسسه آموزش عالی غیرانتفاعی و غیردولتی شمال - آمل - دانشکده فنی
  • بیانات در جمع کارکنان نداجا ، (12/10/1370)،https://farsi.khamenei.ir
  • حسن بیگی،ابراهیم،(1390)،تهران،سمت،مرکز تحقیقات و توسعه علوم انسانی،دانشگاه عالی دفاع ملی
  • (رمضانی, 1398). مقاله پژوهشی:راهبرد مناسب جهت نگهداری و تعمیر سامانه‌های دفاعی. مطالعات بین‌رشته‌ای دانش راهبردی،113-90، (37)9
  • طـرح راهبـردی حفـاظت از زیـرساخت‌های کشـور،1401،سازمان پدافند غیرعامل کشور
  • محمدفام، ایرج و همکاران،(1396)، تعیین استراتژی مناسب نگهداری و تعمیرات مبتنی بر ریسک برای بهبودشاخص های ایمنی، فصلنامه بهداشت وایمنی کار، جلد7- شماره4

 

  • Ali Nourish Gharahasanlou, Ashkan Mokhtarei, Aliasqar Khodayarei and Mohammad Ataei. Fault tree analysis of failure cause of crushing plant and mixing bed hall at Khoy cement factory in Iran. Case Studies in Engineering Failure Analysis, (2014) 33–38.
  • Arassi M, Mohammadfam I, Shirali G, Moghimbeigi A. Quantitative Assessment of Resilience in the operatives unitsof National Iranian Drilling Company (regional study: Khuzestan). JHSW.2015;4(4):21-28
  • da Silva RF, Melani AHdA, Michalski MAdC, de Souza GFM. Reliability and Risk Centered Maintenance: A Novel Method for Supporting Maintenance Management. Applied Sciences. 2023; 13(19):10605.
  • Haijun Hu, Guangxu Cheng, Yun Li, Yiping Tang. Risk-based maintenance strategy and its applications in a petrochemical reforming reaction system. Journal of Loss Prevention in the Process Industries 22, (2009) 392–397.
  • IEC 31010, Risk management - Risk assessment techniques
  • Krishnasamy L, Khan F, Haddara M. Development of a risk-based maintenance (RBM) strategy for a power-generating plant. Journal of Loss Prevention in the Process Industries.2005;18(2):69-81.
  • Bertolini and ectl. (2009) Development of Risk-Based Inspection and Maintenance procedures for an oil refinery, Journal of Loss Prevention in the Process Industries22, 244-253
  • MIL-STD-1629A, MILITARY STANDARD
  • Natalia, Zakharova. (2023). Risk Management in the Enterprise: The Essence, Approaches, and Methods. Business Inform, doi: 10.32983/2222-4459-2023-1-203-209
  • Ronak, Rahimiyan. (2020). Risk Management with Maintenance and Repair Strategy in Industries. doi: 10.22034/AJCB.2020.114267
  • Kiran, K.P. Prajeeth Kumar, B. Sreejith, M. Muralidharan, Reliability Evaluation and Risk Based Maintenance in a Process Plant, Procedia Technology, Volume 24,2016, Pages 576-583
  • Zhaoyang Tan, Jianfeng Li, Zongzhi Wu, Jianhu Zheng, Weifeng He (2011), An evaluation of maintenance strategy using risk based inspection, Safety Science, Volume 49, Issue 6, Pages 852-860