ارائه مدل ارتقای قدرت عملیاتی تهاجم هوایی بر پایه حوزه های اثرگذار علوم و فناوری کوانتومی

ارائه مدل ارتقای قدرت عملیاتی تهاجم هوایی بر پایه حوزه‌های اثرگذار

علوم و فناوری کوانتومی

رضا خزایی[1]، نیک‌بخش حبیبی[2]، سید نصیب‌الله دوستی‌مطلق_*[3]، جواد زروندی[4]

تاریخ دریافت: 16/01/1403                                                                  پذیرش مقاله: 07/03/1403

چکیده

پیشرفت علم و فناوری در عرصه امور دفاعی و نظامی به‌دلیل امکان ایجاد قابلیت­های دفاعی جدید و به‌وجود آمدن تهدیدهای نوظهور ناشی از این پیشرفت‌ها، موضوعی بسیار حیاتی و قابل مطالعه است. فناوری کوانتومی یک رشته نوظهور و بالقوه شالوده­شکن است که برای کاربردهای نظامی موثر در قدرت هوایی، قابلیت‌های جدیدی را معرفی می‌کنند، کارایی را بهبود می‌بخشند و دقت و سرعت را افزایش می‌دهند. لذا هدف اصلی این مقاله، «ارائه مدل ارتقای قدرت عملیاتی تهاجم هوایی بر پایه حوزه­های اثرگذار علوم و فناوری کوانتومی» می‌باشد. این تحقیق از نوع توسعه‌ای، کاربردی و ازنظر روش، توصیفی- تحلیلی است. داده‌های لازم با استفاده از مطالعه کتابخانه‌ای جمع‌آوری و بر مبنای الگوی مدل مفهومی و به روش کیفی با توجه به تقسیم‌بندی خبرگی فناوری کوانتومی به سه حوزه عمده «کامپیوترهای کوانتومی»، «محاسبات و شبیه­سازی کوانتومی»، «ارتباطات و شبکه‌های کوانتومی»، سنجش کوانتومی براساس پرسش‌نامه مبتنی بر طیف لیکرت در معرض قضاوت خبرگان قدرت هوایی و صاحب­نظران فناوری کوانتومی نظامی قرار گرفته و مورد تجزیه‌‌و‌تحلیل قرار گرفته است. نتایج تحقیق نشان­دهنده تبیین سه حوزه هم­پوشانی گسترده فناوری‌ کوانتومی نظامی در میان کشورهای پیشرو در سطح جهان بوده که مرتبط با مولفه­ عملیاتی تهاجم قدرت هوایی می‌باشند و همچنین شامل تدوین دستاوردهای قابل پیش­بینی فناوری­ کوانتومی و تاثیرات آن درحوزه عملیاتی تهاجم هوایی نهاجا می­باشد.

واژگان کلیدی:  تهاجم هوایی، فناوری کوانتومی، قدرت هوایی.

1. مقدمه

فناوری، توانایی بکارگیری دانش، مهارت‌ها، تجهیزات و امکانات برای انجام فعالیت‌ها، فرایندها و توسعه قابلیت‌ها به منظور پاسخگویی به یک یا چند نیاز می‌باشد (فولادی، 1387). در این میان، «فناوری کوانتومی نظامی» به ‌عنوان نقطه عطف تغییرات بنیادی و ریشه‌ای در سازمان­ها، ارگان‌های نظامی و از آن‌جمله نهاجا مورد توجه می‌باشد. این تاثیر تا بدان‌پایه است که رسیدن به اهداف نظامی و دفاعی، بدون تسلط به ابزارها، فناوری­ها و مدیریت تامین آن­ها تقریباً دست‌نیافتنی است. دغدغه اصلی فرماندهان و سازمان‌های نظامی، ادراک و فهم علمی یک الگوی مطلوب تحولات فناورانه منطبق با نیازهای آینده و ایفای نقش ماموریت خود در همه عرصه­های صحنه رزم آینده است. آن‌چه در این رابطه مهم تلقی می­شود، آن است که رشد فناوری کوانتومی نظامی، به شکل خیره‌کننده­ای هم در کیفیت و هم در نوع و تعداد تابعی از فهم میزان تاثیرات احتمالی آنها بر صحنه‌های رزم آینده تاثیرگذار است وگرنه صرفا به دلیل جذابیت و فارغ از توانمندی‌های سازمانی در بکارگیری اثربخش آنها، نوعی هدررفت منابع ملی و از دست‌دادن فرصت‌ها، نهاجا را با مشکل جدی روبرو خواهد ساخت.

نگارندگان مقاله تلاش دارند با تمرکز بر نقش فناوری­ کوانتومی نظامی در حوزه عملیاتی تهاجم هوایی، قدرت هوایی آینده نهاجا در راستای انجام ماموریت­های آفندی نهاجا را مورد بررسی قرار دهند. آیت‌الله خامنه‌ای فرماندهی معظم کل قوا فرموده‌‌اند:

«نیروی هوایی شاخص رشد و پیشرفت ارتش است. اگر نیروی هوایی بالا بیاید برای ارتش شاخص است؛ هم از لحاظ تجهیزات و هم از لحاظ سلاح. هم باید تجهیزات روز به روز پیشرفته شود و هم سلاح.» (بیانات رهبر انقلاب اسلامی، 13/11/1398)

در شرایطی که دشمنان سرسخت ج.ا.ایران نظیر رژیم اشغالگر قدس و ایالات متحده آمریکا به همراه نیروهای منطقه‌ای خود طی سال‌های اخیر تهدیدات متنوعی از حوزه‌های گوناگون را متوجه منافع ملی ایران نموده‌ و همواره از عامل تهدید نظامی به ‌‌عنوان پشتیبان اقدامات خصمانه خود در برابر ملت ایران بهره جسته و مکرر آن را به ‌‌عنوان یکی از گزینه‌های مورد نظر اعلام داشته‌اند و با توجه به محیط کاملاً پویای عصر حاضر با وجود این‌که تهدیدات به صورت ترکیبی مورد توجه هستند، اما همچنان نیروی هوایی نقش غیرقابل انکاری در اعمال قدرت نظامی، شناسایی و مقابله با انواع تهدیدات بر عهده دارد.

لذا لازم است در حوزه‌‌های گوناگون به‌‌ویژه حوزه عملیاتی تهاجم هوایی، موضوع ارتقای توانمندی‌‌های این نیرو در عصر فناوری­های کوانتومی با در نظر گرفتن همه شرایط و مقدورات به درستی مدنظر قرار گیرند.

پویایی فوق‌العاده محیط، شدت و اهمیت تهدیدات نظامی و نقش توان عملیاتی تهاجمی نیروی هوایی در حفظ، ارتقای توان و آمادگی رزمی این نیرو متاثر از فناوری­های نوظهور کوانتومی، نیاز به وجود طرح راهبردی به‌منظور ارتقای توان عملیاتی تهاجمی نیروی هوایی ارتش ج.ا.ایران در برابر تهدیدات نظامی آینده بر پایه فناوری های کوانتومی را برجسته کرده است. انقلاب کوانتومی برای کاربردهای نظامی در سرتاسر جهان عاملی خواهد بود که می‌توانند؛

• قابلیت‌های جدیدی را معرفی می‌کنند،
• کارایی را بهبود می‌بخشند،
• دقت و سرعت را افزایش می‌دهند.

بر اساس این دگردیسی فناورانه؛ استراتژی‌ها، دکترین‌ها، سیاست‌ها و اخلاقیات جدید نظامی باید ایجاد شود. از آن‌‌‌‌رو‌ که نیروی هوایی یک نیروی تجهیزات محور است، آمادگی و ارتقای قابلیت‌‌های تجهیزاتی سامانه­ها و تسلیحات عمده حوزه عملیاتی تهاجمی این نیرو در عصر فناوری‌های کوانتومی دارای اهمیت ویژه‌‌ای است که غفلت از آن موجب بروز چالش‌‌های اساسی در اجرای ‌مأموریت­های آفندی قدرت هوایی نهاجا خواهد بود.

پژوهش حاضر درصدد رسیدگی به مسئله اصلی و اساسی زیر می­باشد:

الف. شناسایی و ارزیابی حوزه­های فناوری­ کوانتومی کارآمد، اثربخش و هم راستا با  بروز تهدیدات متنوع و نوظهور،

ب. بررسی تاثیرات احتمالی فناوری­های کوانتومی نظامی بر حوزه عملیاتی تهاجم هوایی نیروی هوایی ارتش بر مبنای دورنمای مطلوب راهبردی.

2. مبانی نظری و پیشینه‌شناسی تحقیق

بر اساس تحلیل داده­های کتابخانه‌ای، تحقیقات پیشین و تجارب کشورهای پیشرو جهان در حوزه نظامی فناوری­های کوانتومی، محقق به ارتباط نقش سه حوزه هم­پوشانی گسترده فناوری­های کوانتومی ذیل، به سنجش کوانتومی با پیش فرض حوزه عملیاتی تهاجم هوایی در قدرت هوایی نهاجا دست یافت:

• کامپیوترهای کوانتومی،
• محاسبات و شبیه­سازی کوانتومی،
• ارتباطات و شبکه‌های کوانتومی.

بر اساس مولفه‌های ذیل ضریب اهمیت یا تاثیر سه حوزه مذکور بر مولفه عملیاتی تهاجم هوایی مورد تجزیه‌و‌تحلیل قرار گرفت. با توجه به سه مولفه مطرح شده در پرسش­نامه به ترتیب و متناسب با سه حوزه هم­پوشانی فناوری کوانتومی؛

• شبیه­سازی از استقرار نظامی جهت کاهش زمان برنامه­ریزی و هماهنگی عملیاتی،
• ایجاد شبکه ­کوانتومی و ارتباطات­ امن صحنه عملیات بین سامانه­های زمین­پایه، هواپایه و فضا­پایه در کانال فضای آزاد،
• بهره­گیری از حسگرهای ­کوانتومی در افزایش دقت ناوبری تهاجم هوایی و کاهش اتکا به سیگنال­های ماهواره­ای در شناسایی دقیق اهداف.

2-1. اهمیت و ضرورت

انجام این پژوهش در زمان حاضر در جهت شناسایی الزامات تحقق تدابیر و فرمایشات مقام معظم رهبری  (فرماندهی کل قوا) در راستای ارتقای قدرت هوایی نیروی هوایی ارتش ج.ا.ایران و ایجاد بستر علمی و روش‌‌‌مند در جهت توسعه و ارتقای توان عملیاتی تهاجمی نیروی هوایی ارتش ج.ا.ایران در عصر کوانتوم حائز اهمیت می­باشد.

نپرداختن به این پژوهش می­تواند احتمال کاهش توان عملیاتی تهاجمی و آمادگی رزمی نیروی هوایی در مقابله با تهدیدات نظامی آینده بر پایه فناوری­های کوانتومی نظامی با توجه به عمر خدمتی ناوگان هوایی را در برداشته باشد.

2-2. پرسش تحقیق

با توجه به توضیحات ارائه شده، نگارندگان مترصد پاسخگویی به سوال اصلی زیر هستند:

• «نقش فناوری­های کوانتومی نظامی در حوزه­ عملیاتی تهاجم قدرت هوایی آینده نهاجا کدام است؟».

2-3. مبانی نظری و پیشینه‌شناسی مفهومی

2-3-1. قدرت هوایی

«قدرت هوایی» را می­توان این گونه تعریف کرد:

«توانایی بهره­گیری از بعد سوم (ارتفاع) به منظور تأثیرگذاری بر یک موقعیت و یا دشمن» (حبیبی، 1397).

در این تعریف، ازلحاظ بعد ارتفاع می­توان فضا را نیز جزئی از بعد سوم قرار داد. به توانمندی به کارگیری هرگونه سامانه‌ای که قادر باشند در هوا یا با عبور از هوا مقاصد نظامی را تأمین نمایند یا به نحوی در سرنوشت جنگ مؤثر باشند، قدرت هوایی گفته می‌شود. این سامانه‌ها شامل موارد زیر است:

• هواپیماهای با سرنشین،
• هواپیماهای بدون سرنشین،
• موشک­های هدایت­شونده،
• بالون­ها،
• سفینه­های فضایی و... .

قدرت هوایی توان یک کشور و یا توانایی انجام عملیات حمل‌ونقل، آفندی، پدافندی، پشتیبانی، پوشش و یا پایش از طریق هوا برای نیل به نتیجه و هدف مطلوب است (حبیبی، 1397). برخی نظریه‌پردازان در زمینه قدرت هوایی اشاراتی به شرح زیر داشته‌اند که به زوایای مفهومی و مصادیق آن اشاره می‌کنند:

• ژنرال «ویلیام میچل»[5] در مقاله‌ای با عنوان "توسعه قدرت هوایی" که در سال 1924م. به چاپ رسید، قدرت هوایی را "توانایی انجام کاری در هوا" تعریف می­کند و آن را شامل حمل‌ونقل همه‌چیز از طریق هواپیما از محلی به محل دیگر می­داند و بر این نکته تاکید دارد از آنجایی‌که هوا همه‌جای جهان را می­پوشاند، هیچ­جا از نفوذ هواپیما مصون نیست. (ندیالکوف[6]، 2004).
• «اسنایدر»[7] قدرت هوایی را استفاده از هواپیما در راستای مقاصد نظامی می‌داند. وی معتقد است قدرت هوایی خطوط سنتی نبرد را مجدداً ترسیم نموده و بعد سومی را به جنگ بخشیده است (اسنایدر، 1384).
• «ندیالکوف» قدرت هوایی را توانایی ملی برای بهره­برداری کردن از حریم هوایی جهت دست­یابی به اهداف زیر تعریف کرده است:
• سیاسی،
• تجاری،
• نظامی و سایر اهداف (ندیالکوف، 2004).

قدرت هوایی دارای چهار اصل به شرح زیر است؛

اصل اول) توانایی کلی کشور برای پرواز

این مسئله اصل اول قدرت هوایی را تشکیل می‌دهد که این قدرت به‌ عنوان توان کلی کشور برای پرواز، علاوه‌بر تهاجم و انهدام؛ شامل موارد زیر می‌شود:

• دفاع از قلمرو هوایی،
• پشتیبانی و اسکورت (پایش) رزمی،
• حمل‌ونقل هوایی در دوران جنگ و صلح به شکل بار یا مسافر،
• پست و مراسلات،
• به‌کارگیری نیروهای هوابرد و موشک­های منهدم­کننده.

اصل دوم) تقسیم‌ناپذیری

یکی از ویژگی‌های قدرت هوایی، تقسیم ناپذیری آن در دو بُعد زیر است؛ چرا که همه این­ها دربردارنده عناصر قدرت ملی در بعد سوم یعنی ارتفاع هستند:

• تقسیم‌ناپذیری در بکارگیری هوا و فضا به عنوان یک مجموعه واحد و یکپارچه،
• تقسیم‌ناپذیری در بعد هوایی نظامی و هوانوردی کشوری.

اصل سوم) حق برای پرواز و تسلط بر فضای سرزمینی

اصل سوم قدرت هوایی به این قرار است که قدرت هوایی یک ملت زمانی مفهوم عینی و واقعی دارد که از یک طرف ملت حق سیاسی یا حاکمیت برای پرواز و تسلط بر فضای هوای خود را داشته باشد. علاوه‌بر این، از توان فیزیکی برای پرواز نیز برخوردار باشد و هرگونه عامل محدود کننده در این خصوص در سطح ملی و بین المللی برداشته شده باشد.

اصل چهارم) خوداتکایی در تامین و تولید سامانه‌های هوایی

اصل چهارم قدرت هوایی بر این نکته تاکید دارد که کشورها باید در تامین و تولید صنعت و سامانه­های قدرت هوایی، «خوداتکایی» را به‌گونه­ای صورت دهند که در شرایط طولانی بحران، جنگ و تحریم‌ها نیز آن‌ها را در اعمال حاکمیت هوایی در عرصه هوای فضایی خودی، دچار وقفه و عدم دسترسی و اعمال قدرت نسازند (حبیبی، 1397).

2-3-2. قدرت هوایی نظامی

قدرت هوایی جزء غیرقابل تفکیک جنگ و بحران‌های نظامی است که خود را در غالب سازمان نیروی هوایی هر کشور نشان می­دهد. نیروی هوایی هر کشور اساسی­ترین جزء و بخش از قدرت هوایی آن کشور به شمار می­رود که قادر به انجام عملیات هوایی در سطوح راهبردی، عملیاتی و تاکتیکی به تنهایی و یا با هماهنگی نیروهای سطحی (زمینی و دریایی) می­باشد. این نیرو ضمن حفظ آمادگی رزمی با اجرای عملیات آفندی و پدافندی، قدرت نظامی دشمن را منهدم و یا عملیات آن را خنثی می­کند. قدرت هوایی نظامی، سلاح «راهبردی نهایی» می­باشد. در تبیین این رویکرد باید اذعان داشت:

• «راهبردی» به این معنا که در کنار انهدام اهداف حساس، مراکز ثقل و حمله به عمق خاک دشمن (راهبردی کردن جنگ) به عنوان «ابزار سیاست ملی» مورد استفاده قرار می­گیرد.
• «نهایی» بدین مفهوم است که قاطع و تعیین‌کننده بوده و امکان ندارد چیز دیگری بتواند جز در هوا یا فضا نسبت به آن برتری جسته و یا آن را باطل سازد.

نیروی هوایی دارای چند ویژگی ذاتی و منحصر به فرد به قرار زیر است:

• بلندی و ارتفاع که به حوزه دید آن وسعت می­بخشد،
• قلمروی جهانی که محدودیت دامنه و برد آن را از میان می­برد،
• سرعت زیاد در انجام ماموریت‌ها،
• قدرت انهدام کامل دشمن،
• انعطاف فوق‌العاده در اجرای عملیات‌ها (حبیبی، 1397).

مکتب راهبردی هوایی توسط «دوهت»^[8] پایه­ریزی شد. او اعتقاد داشت؛

اول) قدرت هوایی بدون کمک دیگران می­تواند نقشی تعیین کننده داشته باشد.

دوم) چنان­چه قدرت هوایی آزاد گذارده شود، می­تواند جنگ­های درازمدت را منسوخ کند،

سوم) کنترل آسمان­ها و انهدام قدرت بالقوه ماشین جنگی دشمن، به‌ویژه مراکز جمعیت و پایگاه­های صنعتی آن از وظایف اصلی نیروهای هوایی و موشکی است و پشتیبانی هوایی از نیروهای زمینی منحصراً جزء وظایف فرعی آن به‌شمار می­آید (حبیبی، 1397).

برتری هوایی برای انجام موفقیت‌آمیز عملیات هوایی، سطحی زمینی و دریایی یک پیش‌نیاز اساسی است؛ تا زمانی‌که کنترل آسمان محقق نشود، هیچ تحرک سطحی­ای موفقیت‌آمیز نخواهد بود. بهترین راه برای محافظت از نیروهای سطحی خودی این است که قدرت هوایی دشمن در موضع پدافندی قرار داده شود.

قدرت هوایی اصالتاً هم ابزاری آفندی است و هم پدافندی؛ که دارای توان بالاتری در بهره­گیری از هوا و اصول غافلگیری، انعطاف­پذیری و تمرکز قوا نسبت به نیروهای سطحی است. این شاید بدیع­ترین تعاریف موجود در حال حاضر باشد و به وضوح موقعیت نیروی هوایی را در سطح استراتژیک امنیت ملی بیان می­کند. بررسی تاریخی تعاریف نیروی هوایی نشان می­دهد که آن­ها همراه با نیروی هوایی تکامل می­یابند.

نظریه­پردازان و استراتژیست‌ها بلافاصله پس از جنگ جهانی دوم به سرعت بین نیروی هوایی و امنیت ملی ارتباط برقرار کردند. این نکته قابل تامل است که این ارتباط مستقیم و قابل ملاحظه استراتژیک، به‌نحوی تحت‌الشعاع تحولاتی قرار گرفته است که در توانایی قدرت هوایی برای ارائه نیروی کشنده به‌ عنوان بخشی از قدرت نظامی یک ملت رخ داد (حبیبی، 1397).

2-3-3. اصول اولیه قدرت هوایی

دولت از چهار ابزار قدرت در تعقیب اهداف سیاست ملی استفاده می­کند:

• ابزار دیپلماتیک،
• ابزار اطلاعاتی،
• ابزار نظامی،
• ابزار اقتصادی.

ابزار نظامی قدرت ملی، حوزه­های عملیاتی دریایی، زمینی، هوایی، فضایی و سایبری و الکترومغناطیسی را دربر می­گیرد. از زمان پیدایش، قدرت هوایی سهمی حیاتی در ابزار نظامی داشته است و به حفظ آزادی ملت و ایجاد نفوذ ملی در صورت درخواست کمک کرده است. از این‌رو، قدرت هوایی به صورت زیر تعریف می­شود:

«توانایی استفاده از قابلیت­های هوایی در داخل و خارج از آسمان برای تأثیرگذاری بر رفتار بازیگران و روند رویدادها» (جی.دی.پی^[9]30-0، 2022).

در پایان جنگ جهانی اول، تأثیر قدرت هوایی در تمام انواع جنگ احساس شد. ویژگی­های پایدار ارتفاع، سرعت و دسترسی مشخص شده بود و نقش­های اساسی قدرت هوایی مدون شده بود. تا جنگ جهانی دوم، هیچ فعالیت نظامی نمی­توانست اهمیت قدرت هوایی را نادیده بگیرد. هنگامی‌که این قدرت به درستی مورد هدف قرار گرفت و هماهنگ شد، در تمام صحنه­های جنگ تأثیرگذار بود اغلب تعیین کننده بود. در طول جنگ جهانی دوم و پس از آن، با سرمایه‌گذاری در فن‌آوری‌های بدنه، موتور، حسگر و تسلیحات، که پیشرفت‌های عملیاتی و تاکتیکی را در تمام حوزه‌های عملیاتی امکان‌پذیرکرد، توسعه فن‌آوری قدرت هوایی به‌طور چشمگیری شتاب گرفت. اکنون قدرت هوایی به عنوان یک عنصر بسیار پاسخگو و مقیاس‌پذیر از ابزار نظامی قدرت ملی شناخته شده است (جی.دی.پی30-0، 2022).

2-3-4. نقش­های قدرت هوایی^[10]

چهار نقش اساسی قدرت هوایی وجود دارد:

• کنترل آسمان،
• تهاجم،
• اطلاعات، نظارت و شناسایی (ISR)^[11]،
• تحرک هوایی.

هنگامی‌که این نقش‌ها به صورت مجزا، ترکیبی یا معمولاً به عنوان بخشی از عملیات چند دامنه­ای در یک رویکرد یکپارچه انجام شوند، به تأثیرگذاری مداوم و فعالیت­های بازدارنده و همچنین به وظیفه مستقیم تعیین شده کمک می­کنند (جی.دی.پی30-0، 2022). نقش‌های قدرت هوایی در شکل (1) نمایش داده شده است.

شکل شماره 1.  نقش­های قدرت هوایی

2-3-5. تهاجم هوایی

قدرت هوایی هر کشور قادر است با هواپیماهای خود از طریق هوا، عملیات تهاجمی خود را اعمال کند. تهاجم هوایی عبارت است از:

«حمله به اهداف دشمن یا انجام عملیات هوایی علیه نقاط حساس و حیاتی دشمن با هدف نابودی کامل یا خسارت سنگین به تجهیزات، ادوات و زیرساخت­های حیاتی دشمن می­باشد. این ماموریت توسط هواپیماهای دارای قابلیت تهاجم هوایی در سه بُعد تهاجمی «هوا به هوا»، «هوا به سطح» و «هوا به زیر سطح» با تسلیحات دقیق و هوشمند صورت می­گیرد» (حبیبی، 1397).

تهاجم هوایی یکی از نقش­های مهم قدرت هوایی می­باشد که شامل استفاده از نیروی طاقت فرسا از طریق حمله از آسمان در قلب توانایی قدرت هوایی برای تأثیرگذاری بر رفتار بازیگران و روند رویدادها قرار دارد. حمله هوایی می­تواند دشمنان را منصرف کند، فعالیت­های آنها را مختل کند یا در نهایت با از بین بردن منابع و قابلیت­هایشان، آن­ها را شکست دهد. قدرت هوایی باید به طیف وسیعی از فناوری‌های تسلیحاتی دقیق، کشنده و غیرکشنده مجهز شده باشد که توانایی شکل‌دهی قاطعانه به فضای درگیری، در هر شرایط آب‌وهوایی، روز یا شب را ارائه ‌دهد (جی.دی.پی30-0، 2022). حوزه عملیاتی تهاجم هوایی شامل سه نوع ماموریت است که در شکل (2) نمایش داده شده است.

شکل شماره 2. نقش تهاجم هوایی

2-3-6. حمله راهبردی، عملیات ضد زمینی و عملیات ضد دریایی

2-3-6-1. حمله راهبردی^[12]

هدف حمله راهبردی، نابودی توانایی اساسی دشمن برای راه‌اندازی جنگ با حمله به ساختارها یا سازمان‌های آن‌ها است. اهداف ممکن است شامل مراکز ثقل مانند عناصر رهبری و فرماندهی ملی، منابع تولید جنگ یا زیرساخت‌ها و منابع مهم ملی باشد. در این زمینه، «استراتژیک» نه مکان یا فاصله تا هدف، یا نوع سیستم سلاح یا سکوی مورد استفاده، بلکه اثر را توصیف می­کند.

زمانی‌که مجموعه وسیعی از اهداف به طور هم­زمان مورد حمله قرار می‌گیرند، می‌تواند بیشترین تأثیر را داشته باشد و حداکثر تأثیر شوک را ایجاد کند و استرس قابل توجهی را بر فرآیندهای دشمن وارد کند. در نتیجه توانایی آنها را برای انطباق و واکنش محدود کند (جی.دی.پی30-0، 2022).

جولیو دوهت اعتقاد دارد:

«به دلیل استقلال از محدودیت‌های سطحی و سرعت فوق‌العاده‌اش، هواپیما بهترین سلاح تهاجمی است» (حبیبی، 1397).

2-3-6-2. عملیات ضد زمینی^[13]

عملیات ضد زمینی برای امور زیر انجام می­شود:

• شکست‌دادن نیروهای میدانی دشمن،
• نابودی زیرساخت‌های پشتیبانی دشمن،
• ایجاد اثرات روانی برای از بین بردن انسجام یا اراده دشمن برای مبارزه.

عملیات ضد زمینی همچنین یک افزایش دهنده قدرت است؛ زیرا آنها قدرت نیروهای زمینی دوست را افزایش می­دهند و به آن­ها اجازه می­دهند به اهداف خود برسند. علاوه‌بر این، عملیات ضد زمینی خطر تلفات را به حداقل می­رساند (جی.دی.پی30-0، 2022).

عملیات ضد زمینی از دو نوع ماموریت گسترده تشکیل می‌شود:

• مجزا کردن منطقه نبرد (AI)^[14]،
• پشتیبانی هوایی نزدیک (CAS)^[15].

این دو ماموریت در ذیل مورد بررسی قرار می‌گیرند.

الف. مجزا کردن منطقه نبرد (AI)

مجزا کردن منطقه نبرد به فعالیت­هایی گفته می­شود که برای برهم زدن، تنزل، انکار یا از بین بردن قابلیت­های دشمن قبل از استفاده علیه نیروهای دوست انجام می­شود. مجزا کردن منطقه نبرد، عناصر زیر را در محدوده‌هایی هدف قرار می‌دهد که دشمن می‌تواند با نیروهای زمینی دوست درگیر شود:

• پرسنل دشمن،
• خطوط ارتباطی،
• گره‌های فرماندهی و کنترل،
• لجستیک و سیستم‌های پشتیبانی.

می­توان مجزا کردن منطقه نبرد را برای پشتیبانی از عملیات نیروی زمینی خودی انجام داد، اما از آنجایی‌که معمولاً در فاصله قابل توجهی از محل آن­ها انجام می­شود، یکپارچگی دقیق معمولاً مورد نیاز نیست.

با این‌حال، هنگامی که مجزا کردن منطقه نبرد بین خط پیشروی نیروهای خودی (FLOT)^[16] و خط هماهنگی پشتیبانی آتش (FSCL)^[17] در فضای هوایی تحت کنترل فرمانده زمینی انجام می‌شود و نیاز به هماهنگی بین نیروهای هوایی و زمینی می­باشد، این مأموریت‌ها به عنوان مجزا کردن منطقه نبرد میدان جنگ دسته‌بندی می‌شوند (بی.ای.آی).^[18] دو گزینه اصلی برای انجام مجزا کردن منطقه نبرد وجود دارد:

• از قبل برنامه­ریزی شده،
• فوری بودن.

کارآمدترین گزینه از قبل برنامه­ریزی شده است؛ زیرا این امکان را برای برنامه‌ریزی فراهم می­کند تا تعداد زیادی از متغیرها را که بر احتمال تخریب هدف تأثیر می­گذارد، در نظر بگیرد.

مجزا کردن منطقه نبرد فوری، حمله به اهداف متحرک یا با اطلاع کوتاه، ممکن است به‌نظر پاسخ انعطاف‌پذیرتری ارائه دهد، اما مشکل می‌تواند کاهش زمان برنامه‌ریزی و هماهنگی باشد که به نوبه خود می‌تواند احتمال موفقیت را کاهش دهد.

پیچیدگی و کاربرد روزافزون ارتباطات پیوند داده­ها^[19] بین واحدهای زمینی و هواپیما تأثیر کاهش برنامه‌ریزی رسمی و زمان هماهنگی را محدود می­کند  (جی.دی.پی30-0، 2022).

ب. پشتیبانی هوایی نزدیک (CAS)

اقدامی است که برای ایجاد اختلال، تنزل، انکار یا از بین بردن فعالیت­ها یا قابلیت­های دشمن که در مجاورت نیروهای زمینی دوست هستند انجام می­شود. این قابلیت‌ها حمله نیروی زمینی را با قدرت آتش قابل توجهی برای وادارکردن نیروهای دشمن تکمیل می‌کند.

در نتیجه، یکپارچگی و هماهنگی فشرده هوایی-زمینی برای شناسایی دقیق اهداف و به‌حداقل رساندن خطر برادرکشی ضروری است؛ همان­طور که در عملیات‌هایی در کشورهای عراق و افغانستان ثابت شده، پشتیبانی هوایی نزدیک می­تواند برای موفقیت یا بقای نیروهای زمینی بسیار مهم باشد (جی.دی.پی30-0، 2022).

2-3-6-3. عملیات ضد دریایی^[20]

قدرت هوایی می­تواند برای انجام اقدامات مستقیم در حوزه دریایی یا فعال‌کردن و تقویت قابلیت­های سطحی و زیرسطحی استفاده شود. عملیات ضد­دریایی استفاده از حمله هوایی در حوزه دریایی است.

عملیات ضد دریایی شامل دو نوع ماموریت است:

• جنگ ضد زیردریایی^[21]،
• جنگ سطحی دریایی^[22] (جی.دی.پی30-0، 2022).

الف. جنگ ضد زیردریایی

جنگ ضد زیردریایی عملیاتی است که زیردریایی­ها و دارایی­های پشتیبانی نیز آنها را جستجو، مکان‌یابی، ردیابی و به آن­ها حمله می کنند. از حسگرها می­توان برای تشخیص زیردریایی­ها ازجمله موارد زیر استفاده کرد:

• رادار،
• حسگرهای الکترواپتیکی،
• دستگاه­های تشخیص ناهنجاری مغناطیسی،
• سنسورهای صوتی فعال و غیرفعال (جی.دی.پی30-0، 2022).

ب. جنگ سطحی دریایی

جنگ‌های سطحی دریایی عملیاتی هستند که نیروهای سطحی دریایی دشمن را شناسایی و درگیر می­کنند. نوع پشتیبانی ارائه‌ شده توسط هواپیما به نیازهای عملیاتی و توانایی­های آنها بستگی دارد؛ اما می­تواند شامل «تشخیص»، «مکان­یابی»، «شناسایی»، «ردیابی» و در نهایت «حمله» باشد (جی.دی.پی30-0، 2022).

2-3-7. چالش­های تهاجم هوایی

موفقیت یک تهاجم هوایی تا حد زیادی به توانایی هواپیما یا سلاح برای نفوذ یا مقابله با پدافند هوایی دشمن بستگی دارد و این­ها به طور فزاینده­ای توانایی پیدا کرده­اند. همچنین محدودیت­های عملی برای تعداد سلاح­هایی که هواپیما می­تواند حمل کند وجود دارد. با این حال، این چالش با توسعه سلاح‌های هدایت‌شونده دقیق و فناوری حمله الکترونیکی کاهش یافته است، که منجر به ایجاد اثر مشابه یا حتی بیشتر با سلاح‌های کمتر شده است.

آب و هوای نامناسب همچنین می‌تواند مانع از عملیات تهاجم هوایی شود، اما توسعه طیف گسترده‌ای از گزینه‌های هدایت سلاح مانند لیزر، سیستم موقعیت‌یابی جهانی (GPS)^[23] یا هدایت راداری، این چالش را کاهش داده و انعطاف‌پذیری عملیاتی و تاکتیکی قابل توجهی را ارائه می‌دهد. بنابراین حملات هوایی را می­توان در روز یا شب و در شرایط نامساعد جوی انجام داد که می­تواند مزیت مشخصی را برای دشمنی که فاقد چنین قابلیت­هایی است فراهم کند (جی.دی.پی30-0، 2022).

2-3-8. فناوری کوانتومی

اصطلاح فناوری کوانتومی (QT)^[24] به معنای فناوری است که عمدتاً از اصطلاح انقلاب کوانتومی دوم ناشی می­شود. پیش از این، اولین انقلاب کوانتومی فناوری­هایی را به ارمغان آورد که امروزه برای ما آشنا هستند، مانند: انرژی هسته­ای، نیمه هادی­ها، لیزرها، تصویربرداری تشدید مغناطیسی، فناوری­های مدرن ارتباطی یا دوربین­های دیجیتال و سایر دستگاه های تصویربرداری (افان احمد و همکاران^[25] ، 2020).

دومین انقلاب کوانتومی با دستکاری و کنترل سیستم‌های کوانتومی منفرد (مانند اتم‌ها، یون‌ها، الکترون‌ها، فوتون‌ها، مولکول‌ها یا شبه ذرات مختلف) مشخص می‌شود که امکان رسیدن به حد استاندارد کوانتومی را فراهم می‌کند؛ یعنی «محدودیت دقت اندازه­گیری در مقیاس­های کوانتومی» (دولینگ و میلبورن^[26]، 2003). در این مقاله، اصطلاح فناوری کوانتومی به فناوری انقلاب کوانتومی دوم اشاره دارد.

فناوری کوانتومی اساساً سلاح های جدید یا سیستم­های نظامی مستقل را به ارمغان نمی­آورد، بلکه به طور قابل توجهی قابلیت اندازه­گیری، سنجش، دقت و قدرت محاسباتی و کارایی فناوری نظامی فعلی و آینده را افزایش می­دهد. بیشتر فناوری‌های کوانتومی معمولاً فناوری‌هایی با کاربرد دوگانه هستند. در نتیجه، پتانسیل فوق‌العاده­ای برای کاربردهای نظامی فناوری کوانتومی وجود دارد. فناوری­های کوانتومی به‌طور کلی به ‌عنوان فناوری­های نوظهور، با پتانسیل تغییر رفتار جنگ و نتایج رزم­ها در نظر گرفته می­شوند (انداس^[27]، 2020).

اگرچه فناوری‌های کوانتومی کنونی عمدتاً دارای سطوح آمادگی فناوری (TRL)^[28] پایین هستند، اما اعتقاد بر این است که آن­ها دارای پتانسیل شالوده­شکن می­باشند (اینگلسنت و همکاران^[29]، 2018).

ناتو از فناوری کوانتومی به عنوان یک فناوری نوظهور و شالوده­شکن یاد می­کند، در‌حالی که اتحادیه اروپا (EU) آن را یک فناوری نوظهور با اهمیت استراتژیک جهانی می­داند. فناوری کوانتومی همچنین به عنوان یک اهمیت راهبردی شناخته شده و پتانسیل آن را دارد که مزیت تعیین کننده‌ای را در رقابت در زمان صلح و زمان جنگ آینده به‌طور یکسان در اختیار قرار دهد. این یک نمونه بارز از فناوری با کاربرد دوگانه، با کاربردهای مرتبط در استفاده نظامی و غیرنظامی، و تأثیرات گسترده بر جامعه و امنیت می­باشد (کرینا^[30]، 2022).

بسیاری از فناوری‌هایی که بخشی از زندگی روزمره انسان هستند، مبتنی بر دانش بشری از مکانیک کوانتومی هستند؛ از لیزرهایی که در گوشی‌های هوشمند یا ارتباطات مدرن استفاده می‌شوند تا دستگاه‌های ابررسانا که انقلابی درتصویربرداری پزشکی ایجاد کرده‌اند.

امروزه، فناوری‌های کوانتومی نسل دوم، تحقق پیشرفت‌های کاملاً جدید را بر اساس توانایی تولید، تشخیص و کنترل حالات کوانتومی ممکن می‌سازند. بشریت در آستانه موج جدیدی از نوآوری قرار دارند که یک تغییر پله­ای در عملکرد از افزایش بی­سابقه قدرت محاسباتی، به حسگرهای بسیار دقیق و ارتباطات پیشرفته را ارائه می­دهد (رند^[31]، 2021). فن­آوری­های کوانتومی به طور کلی به سه حوزه هم­پوشانی گسترده تقسیم می­شوند:

• محاسبات کوانتومی،
• ارتباطات کوانتومی،
• سنجش کوانتومی.

2-3-8-1. محاسبات کوانتومی^[32]

به معنای «استفاده از برهم‌نهی و درهم‌تنیدگی برای ایجاد کیوبیت­هایی با قابلیت استفاده برای محاسبات» است. اصطلاح علم اطلاعات کوانتومی ممکن است استفاده شود؛ اگرچه این نه‌تنها شامل رایانه‌های کوانتومی، بلکه توسعه الگوریتم‌های تخصصی جدید مبتنی بر کوانتوم، زبان‌های برنامه‌نویسی، رابط‌ها و غیره می‌شود.

کامپیوترهای کوانتومی به بهترین وجه به ‌عنوان استفاده از پردازنده­های تخصصی مناسب برای یک کلاس بسیار محدود (اما مهم) از مسائل در بهینه­سازی و شبیه­سازی دیده می­شوند (ناتو، 2023).

2-3-8-2. ارتباطات کوانتومی^[33]

 استفاده از روش‌های امن یا رمزنگاری برای ارتباط، با استفاده از ویژگی‌های کوانتومی (مثلاً درهم تنیدگی) برای ارائه تشخیص نفوذ یا تکنیک‌های رمزنگاری بهبود یافته است. توزیع کلید کوانتومی (QKD)^[34] یک مثال شناخته شده در این زمینه است. تکنولوژی رمزنگاری پس‌کوانتومی یک منطقه مجزا با استفاده از الگوریتم‌های رمزنگاری پیشرفته است که پاسخگوی راه‌حل‌های رایانه‌های کوانتومی نیستند. اینترنت کوانتومی ممکن است بخشی از این حوزه تحقیقاتی در نظر گرفته شود که به عنوان یک شبکه (نظری) ساخته شده از طریق شبکه­های ارتباطی کوانتومی درهم­تنیده و رایانه­ها تعریف می­شود (ناتو^[35]، 2023).

2-3-8-3. سنجش کوانتومی^[36]

سنجش کوانتومی اشاره به «استفاده از یک سیستم کوانتومی، خواص کوانتومی یا پدیده­ها برای اندازه­گیری کمیت فیزیکی» دارد. اصطلاح اندازه‌شناسی کوانتومی اغلب برای تشخیص سنسورهای مورد استفاده در محل استفاده می‌شود. اندازه­گیری از طریق اثرات کوانتومی، به‌ویژه در زمینه اندازه­گیری ثابت­های فیزیکی اساسی انجام می‌شود. برای مثال، اندازه‌گیری میدان‌های مغناطیسی یا گرانشی برای موقعیت‌یابی، ناوبری و زمان‌بندی (PNT)^[37] نمونه‌ای از سنجش کوانتومی مرتبط نظامی است (ناتو، 2023).

4-2. مدل مفهومی تحقیق

مدل پیش‌فرض‌های تحقیق حاضر عبارت است از:

• جامعه مورد مطالعه، خبرگان قدرت هوایی ارتش ج.ا.ایران و صاحب­نظران فناوری­های کوانتومی نظامی می­باشند.
• هدف اصلی تحقیق، دستیابی به نقش فناوری­های کوانتومی نظامی در حوزه عملیاتی تهاجم هوایی قدرت هوایی آینده نهاجا است.
• تحقیق حاضر بر اساس دستیابی به فناوری­های کوانتومی مورد نیاز نیروی هوایی با توجه به پیش فرض حوزه­ عملیاتی تهاجم هوایی نیروی­ هوایی و تاثیرپذیری از سه حوزه هم­پوشانی گسترده فناوری­های کوانتومی شامل: (1) کامپیوترهای کوانتومی، محاسبات و شبیه­سازی کوانتومی، (3) ارتباطات و شبکه­های کوانتومی، و (3) سنجش کوانتومی می­باشد.

مدل مفهومی روش مطالعه و مدل مفهومی فناوری کوانتوم در ارتقا قدرت هوایی (تهاجم هوایی) به ترتیب در شکل‌های (3) و (4) ارائه شده است.

شکل شماره 3. مدل مفهومی روش مطالعه

3. روش‌شناسی تحقیق

با توجه به این‌که این پژوهش مورد استفاده تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیران لشکری قرار می‌گیرد، کاربردی است و از آن ‌جهت که موجب توسعه ادبیات در حوزه عملیاتی تهاجمی نیروی هوایی ارتش ج.ا.ایران و همچنین ارائه طرح راهبردی ارتقای قدرت هوایی نهاجا می‌گردد، توسعه‌ای محسوب می‌شود. بنابراین این مطالعه از نوع کاربردی-توسعه‌ای می‌باشد و ازآن‌‌رو که محقق اطلاعات لازم را از مطالعه اسناد، مدارک و پرسش‌نامه از صاحب­نظران جمع‌آوری می‌کند و نحوه تجزیه‌وتحلیل آن‌ها شامل کیفی (برای اسناد و مدارک) و کمی (پرسش‌نامه) می‌باشد و هر آنچه هست را با هر دو روش کمی و کیفی تجزیه تحلیل می‌کند، لذا نوع تحقیق نیز توصیفی تحلیلی می­باشد.

قلمرو زمانی تحقیق از نظر جمع‌آوری داده‌ها تا سال 2023م. و با تمرکز بر استفاده از جدیدترین منابع منتشر شده است (استناد به برخی آیین‌نامه‌ها و منابع قدیمی‌تر اجتناب‌ناپذیر بود).

قلمرو مکانی تحقیق از نظر مکان جمع‌آوری داده‌ها، مراکز علمی و دانشگاهی معتبر داخلی و خارجی، وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و صنایع وابسته مرتبط با حوزهای عملیاتی هوایی، ستاد کل نیروهای مسلح و نیروهای تابعه، صنایع و شرکت‌های فعال در حوزه هوانوردی و فناوری­های کوانتومی نظامی، و از نظر کاربردی نیز جغرافیای نیروی هوایی ارتش ج.ا.ایران می‌باشد.

قلمرو موضوعی این تحقیق با توجه به گستردگی مقوله حوزه عملیاتی تهاجم هوایی قدرت هوایی نهاجا و ظهور فناوری کوانتومی، شامل بررسی توانمندی‌های عملیاتی در حوزه تهاجم هوایی، ابعاد، مؤلفه، شاخص‌ها و روابط بین آن‌ها به منظور آماده‌سازی حوزه عملیاتی تهاجم هوایی قدرت هوایی نهاجا در عصر فناوری کوانتومی و تامین تجهیزات، ارتقای سامانه‌ها، سرمایه‌گذاری‌های گسترده و تلاش‌های تحقیقاتی با هدف توسعه فناوری‌های کوانتومی نظامی، با کاربردهای پیشنهادی در بهره برداری از کامپیوترهای کوانتومی، شبیه­سازی کوانتومی و محاسبات، حسگرهای فوق‌العاده حساس، موقعیت‌یابی، ناوبری و زمان‌بندی (PNT)، ارتباطات و شبکه­های کوانتومی و علم اطلاعات در اجرای هر چه بهتر ‌مأموریت­های تهاجمی نیروی هوایی در تامین منافع و اهداف ملی می‌باشد.

3-1. جامعه آماری

با توجه به تخصصی بودن موضوع، به‌منظور تکمیل و تولید ادبیات تحقیق، تأیید روایی و پایایی پرسش‌نامه و تکمیل داده‌های تحقیق به صاحب‌نظران خبره که نسبت به قابلیت‌ها و ظرفیت‌های ج.ا.ایران در حوزه صنایع دفاعی، قدرت هوایی، فناوری کوانتومی نظامی و تهدیدات پیش‌رو در عصر کوانتومی اشرافیت داشتند، مراجعه شده است.

بر این اساس، محقق اقدام به توجیه حضوری افراد خبره و همچنین توزیع و اخذ پرسشنامه مربوطه نمود. به دلیل آن­که کل ساختار ارتش و نیروهای تابعه آن مورد نظر است، لذا تلاش شده جامعه آماری شامل خبرگان آگاه به ماموریت و حیطه عملیاتی تهاجم هوایی و آشنا با بروز تهدیدات و روند شکل­گیری جنگ­ها و صحنه­های رزم آینده و همچنین آشنا به علوم و فناوری کوانتومی نظامی را در این نظرسنجی تخصصی به کار گیرد. از آنجایی‌که تعداد کل جامعه آماری با توجه به موضوع تحقیق زیاد نیست و شامل 30 نفراز متخصصین می باشد،  می­توان حجم نمونه را با حجم جامعه آماری به صورت سرشماری منطبق دانست. بر مبنای این راهبرد پژوهشی، شیوه و مراتب انجام کار به شرح ذیل است:

الف. در این تحقیق، از آنجایی‌که فرضیه‌ای به‌ عنوان پاسخ به سؤالات تحقیق وجود ندارد و با توجه به جدید بودن حوزه تحقیق، ضمن بررسی اطلاعات مکتوب مرتبط با آن‌ها و انجام پرسش­نامه تخصصی جهت تکمیل ادبیات مورد نیاز، با استفاده از روش‌ «تحلیل محتوا»^[38]، مؤلفه‌ها و عوامل مؤثر بر ارتقا توان حوزه عملیاتی تهاجم هوایی نهاجا با توجه ویژه به ماهیت و ویژگی‌های تهدیدات نظامی آینده در عصر فناوری­های کوانتومی به روش خبرگی احصاء گردید.

ب. به‌منظور تحلیل عوامل مؤثر بر حوزه عملیاتی تهاجم هوایی نهاجا از فناوری کوانتومی، تقسیم‌بندی فناوری­های کوانتومی به سه حوزه عمده کامپیوترهای کوانتومی، محاسبات و شبیه­سازی کوانتومی، ارتباطات و شبکه های کوانتومی، سنجش کوانتومی، به روش خبرگی انجام و سپس از طریق پرسش‌نامه مبتنی بر طیف لیکرت^[39] در معرض قضاوت خبرگان قرار گرفت. پس از اخذ نظرات خبرگان (پاسخ پرسش‌نامه‌ها)، از پارامترهای توصیفی به‌خصوص جدول توزیع فراوانی در تحلیل آماری استفاده شده است.

شکل شماره 4. مدل مفهومی فناوری کوانتوم در ارتقا قدرت هوایی نهاجا (تهاجم هوایی)

4. یافته‌های پژوهش و تجزیه‌وتحلیل داده‌ها

بر اساس جدول (1)، از نظر پاسخ دهندگان نقش سه حوزه هم­پوشانی گسترده فناوری­های کوانتوم درحوزه عملیاتی تهاجم هوایی، در بخش اجرای سنجش کوانتومی دارای بالاترین میانگین (63/4) و نقش کامپیوترهای کوانتومی در بخش اجرا دارای کمترین میانگین (17/4) است. ضمن این­که، میانگین نقش کامپیوترهای کوانتومی در بخش طراحی دارای میانگینی برابر (40/4)، اجرا (17/4) و ارزیابی (33/4)؛ میانگین نقش ارتباطات و شبکه‌های کوانتومی در بخش طراحی دارای میانگینی برابر (60/4)، اجرا (53/4) و ارزیابی (47/4)؛ میانگین سنجش کوانتومی در بخش طراحی دارای میانگینی برابر (50/4)، اجرا (63/4) و ارزیابی (37/4) می‌باشند.

• یافته تحقیق شماره (1)

اجرا و بهره­گیری از حسگرهای­ کوانتومی در افزایش دقت ناوبری تهاجم هوایی و کاهش اتکا به سیگنال­های ماهواره­ای در شناسایی دقیق اهداف در حوزه عملیاتی تهاجم هوایی از ضریب اهمیت بالایی برخوردار می­باشد.

چنان­چه براساس نقش سه حوزه هم­پوشانی گسترده فناوری­های کوانتومی شامل کامپیوترهای کوانتومی، محاسبات و شبیه‌سازی کوانتومی، و ارتباطات و شبکه­های کوانتومی، سنجش کوانتومی نیز در پیش‌فرض حوزه‌ عملیاتی تهاجم هوایی در قدرت هوایی نهاجا، ضریب احتمال وقوع مولفه­های ذیل به ‌عنوان دستاوردهای قابل پیش‌بینی فناوری­های کوانتومی در قدرت هوایی آینده و تاثیرات آن در حوزه‌ عملیاتی تهاجم هوایی، بدین ترتیب مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت.

به منظور سهولت در بررسی نقش محاسبات کوانتومی، علائم اختصاری «الف»، «ب» و «ج» به شرح ذیل معرفی می­گردند:

• الف) مدل­سازی واکنش­های شیمیایی پیچیده برای طراحی مواد جدید در توسعه و طراحی سلاح­ها و سیستم‌های تسلیحاتی مرگبار، خودکار و دقیق‌تر.
• ب) قدرت محاسباتی حجم قابل توجهی از داده‌ها در شبیه‌سازی­های مقیاس بزرگ از استقرار نظامی در کاهش زمان برنامه‌ریزی و هماهنگی عملیات،
• ج) بهره‌گیری از تکنیک­های مدل‌سازی و شبیه سازی در تدارکات و حل مسائل عملیات­های رزمی،

به منظور سهولت در بررسی ارتباطات و شبکه­های کوانتومی، علائم اختصاری «الف» و «ب» شامل موارد زیر می‌باشند:

• الف) شبکه‌سازی حسگرهای کوانتومی با کامپیوترها درعملیات،
• ب) برقراری ارتباطات امن با ایجاد شبکه کوانتومی صحنه عملیات بین سامانه‌های زمین‌پایه، هواپایه و فضاپایه،

به منظور سهولت در بررسی سنجش کوانتومی، علائم اختصاری «الف»، «ب»، «ج» ، «د» و «ه» شامل موارد زیر می‌باشند:

• الف) بهره‌گیری از ناوبری اینرسی کوانتومی بر روی هواپیماها درکاهش اتکا به سیگنال­های ماهواره‌ای،
• ب) افزایش دقت در عملیات بمباران هوایی برپایه حسگرهای ناوبری کوانتومی در یافتن صحیح هدف بدون استفاده از ماهواره،
• ج) بهره‌گیری از ناوبری اینرسی کوانتومی در موشک­های آینده عامل منسوخ‌شدن جنگ الکترونیکی علیه موشک­های مبتنی بر ماهواره و رادار،
• د) مکان­یابی زیردریایی­های دشمن توسط سیستم­های مبتنی بر مغناطیس‌سنج­ها و گرانش­سنج­های کوانتومی مستقر روی هواپیماها و پهپادها در عملیات ضد دریایی،
• ه) شناسایی و نقشه‌برداری ساختارهای زیرزمینی مانند سیلوهای موشکی، پناهگاه‌ها و شیلترهای هواپیما مبتنی بر مغناطیس‌سنج­ها و گرانش‌سنج­های کوانتومی،

بر اساس جدول (2)، از نظر پاسخ‌دهندگان نقش سه حوزه هم­پوشانی گسترده فناوری‌های کوانتومی، میانگین سنجش کوانتومی به شرح زیر است:

• در بخش (ج) دارای بالاترین میانگین (69/4) و سنجش کوانتومی در وضعیت (ه) دارای کمترین میانگین (19/4) است.
• میانگین نقش کامپیوترهای کوانتومی در وضعیت (الف) دارای میانگینی برابر (50/4)، وضعیت (ب) (40/4) و وضعیت (ج) (43/4)؛
• میانگین نقش ارتباطات و شبکه­های کوانتومی در وضعیت (الف) دارای میانگینی برابر (51/4)، وضعیت (ب) (40/4)؛
• میانگین سنجش کوانتومی در وضعیت (الف) دارای میانگینی برابر (30/4)، وضعیت (ب) (20/4)، وضعیت (ج) (69/4)، وضعیت (د) (35/4) و وضعیت (ه) (19/4) می‌باشند.
• یافته تحقیق شماره (2)

بهره‌گیری از ناوبری اینرسی کوانتومی در موشک­های آینده منجر به منسوخ‌شدن جنگ الکترونیکی علیه موشک­های مبتنی بر ماهواره و رادار، به‌ عنوان دستاوردی قابل پیش‌بینی  از حوزه سنجش فناوری­ کوانتومی، تاثیرگذار در حوزه‌ عملیاتی تهاجم هوایی نهاجا، از ضریب احتمال وقوع بالایی برخوردار می باشد.

5. نتیجه‌گیری و پیشنهادات

در پژوهش حاضر، با توجه به اهداف پژوهش به‌منظور ارائه مدل ارتقای قدرت عملیاتی تهاجم هوایی بر پایه حوزه­های اثرگذار علوم و فناوری کوانتومی و مبتنی بر نتایج به‌دست‌آمده، بهره­گیری از حسگرهای­کوانتومی در افزایش دقت ناوبری تهاجم هوایی و کاهش اتکا به سیگنال­های ماهواره­ای در شناسایی دقیق اهداف در حوزه عملیاتی تهاجم هوایی از ضریب اهمیت بالایی برخوردار می­باشد. همچنین با توجه به تبیین کاربردهای احتمالی فناوری­های کوانتومی نظامی در حوزه عملیاتی تهاجم هوایی نهاجا و تدوین قابل پیش‌بینی دستاوردهای فناوری­های کوانتومی و تاثیرات آن در حوزه عملیاتی تهاجم هوایی می­توان نتیجه گرفت؛ بهره‌گیری از ناوبری اینرسی کوانتومی در موشک­های آینده منجر به منسوخ‌شدن جنگ الکترونیکی علیه موشک­های مبتنی بر ماهواره و رادار به ‌عنوان دستاوردی قابل پیش‌بینی از حوزه سنجش فناوری­های کوانتومی و تاثیرگذار در حوزه‌ عملیاتی تهاجم هوایی نهاجا، از ضریب احتمال وقوع بالایی برخوردار می­باشد.

1-5. پیشنهادات

از تحلیل تحقیق در حوزه عملیاتی تهاجم هوایی و نتایج حاصل پیشنهاد می­شود:

• با توجه به برخی از دستاوردهای قابل پیش‌بینی فناوری­های کوانتومی در قدرت هوایی آینده و تاثیرات آن در حوزه عملیاتی تهاجم هوایی نیاز است تا نهاجا با بهره­گیری از پتانسیل­های بالقوه در فناوری کوانتومی نظامی در این‌ خصوص برنامه­ریزی لازم را داشته باشد و با تجهیز و تقویت حوزه عملیاتی تهاجم هوایی بر پایه سه حوزه هم­پوشانی گسترده فناوری­های کوانتومی نیز «توان رزمی-تهاجمی» خود را ارتقا نماید.
• اجرای طرح تحقیقاتی استفاده از حسگری کوانتومی در افزایش دقت ناوبری تهاجم هوایی و کاهش اتکا به سیگنال­های ماهواره­ای در شناسایی دقیق اهداف در حوزه عملیاتی تهاجم هوایی.
• اجرای طرح تحقیقاتی بهره‌گیری از ناوبری اینرسی کوانتومی در موشک­های آینده موثر بر منسوخ‌شدن جنگ الکترونیکی علیه موشک­های مبتنی بر ماهواره و رادار.
• تبیین طرح راهبردی به منظور ارتقای توان عملیاتی تهاجمی نیروی هوایی ارتش ج.ا.ایران در برابر تهدیدات نظامی آینده بر پایه فناوری­های کوانتومی.

منابع

الف- فارسی

• آیت‌الله خامنه‌ای، سید علی (1398). بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار با فرمانده وقت نهاجا، مورخ: 13 بهمن 1398.
• اسنایدر، کریگ. ای (1384). امنیت و راهبرد معاصر. ترجمه سیدحسین محمدی‌نجم، تهران: دانشکده فرماندهی و ستاد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، چاپ اول.
• حبیبی، نیک‌بخش (1397). ماهیت قدرت هوایی. تهران: مرکز انتشارات راهبردی نهاجا، چاپ دوم.
• فولادی، قاسم (1387). ارزیابی و استفاده از سطوح آمادگی فناوری، تهران: موسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی مرکز آینده­پژوهشی علوم و فناوری دفاعی و مرکز راهبردی تحقیقات غیر صنعتی، چاپ اول.

ب- انگلیسی

• Affan, Ahmed S.; Mohsin, M.; & Muhammad Zubair, Ali S. (2020). “Survey and Technological Analysis of Laser and its Defense Applications”. Defence Technology. https://doi.org/10.1016/j.dt.2020.02.012.
• Andas, H. (2020). Emerging Technology Trends for Defence and Security. FFI-RAPPORT.
• Dowling, J.P.;, Milburn, G.J. (2003). “Quantum technology: the second quantum revolution”. Philos Trans R Soc, Math Phys Eng Sci. 361 (1809), 1655–74, https://doi.org/10.1098/rsta.2003.1227.
• Inglesant P. Jirotka M. Hartswood M. (2018). Responsible Innovation in Quantum Technologies applied to Defence and National Security. In: NQIT: Networked Quantum Information Technologies.
• JDP 0-30. (2022). Joint Doctrine Publication 0-30 UK Air Power 2022. In: JDP 0-30, At: https://www.gov.uk/government/publications/uk-air-power-jdp-0-30.
• M. (2022). “Quantum Technology in Future Warfare: What is on the Horizon? Future Warfare and Technology: Issues and Strategies”, Global Policy Journal, At: https://www.scirp.org/reference/referencespapers?referenceid=3702428
• NATO (2023). Science & Technology Organization. In: Science and Technology Trends 2023-2043, At: https://www.nato.int/nato_static_fl2014/assets/pdf/2023/3/pdf/stt23-vol2.
• Nedialkov, Dimitar (2004). The Genesis of Air Power. Sofia-Moscow, First published.

RAND (2021). “Commercial and Military Applications and Timelines for Quantum Technology”, In: RAND Corporation, At: https://www.rand.org/pubs/research_rارائه مدل ارتقای قدرت عملیاتی تهاجم هوایی بر پایه حوزه‌های اثرگذار

علوم و فناوری کوانتومی

رضا خزایی[40]، نیک‌بخش حبیبی[41]، سید نصیب‌الله دوستی‌مطلق_*[42]، جواد زروندی[43]

تاریخ دریافت: 16/01/1403                                                                  پذیرش مقاله: 07/03/1403

چکیده

پیشرفت علم و فناوری در عرصه امور دفاعی و نظامی به‌دلیل امکان ایجاد قابلیت­های دفاعی جدید و به‌وجود آمدن تهدیدهای نوظهور ناشی از این پیشرفت‌ها، موضوعی بسیار حیاتی و قابل مطالعه است. فناوری کوانتومی یک رشته نوظهور و بالقوه شالوده­شکن است که برای کاربردهای نظامی موثر در قدرت هوایی، قابلیت‌های جدیدی را معرفی می‌کنند، کارایی را بهبود می‌بخشند و دقت و سرعت را افزایش می‌دهند. لذا هدف اصلی این مقاله، «ارائه مدل ارتقای قدرت عملیاتی تهاجم هوایی بر پایه حوزه­های اثرگذار علوم و فناوری کوانتومی» می‌باشد. این تحقیق از نوع توسعه‌ای، کاربردی و ازنظر روش، توصیفی- تحلیلی است. داده‌های لازم با استفاده از مطالعه کتابخانه‌ای جمع‌آوری و بر مبنای الگوی مدل مفهومی و به روش کیفی با توجه به تقسیم‌بندی خبرگی فناوری کوانتومی به سه حوزه عمده «کامپیوترهای کوانتومی»، «محاسبات و شبیه­سازی کوانتومی»، «ارتباطات و شبکه‌های کوانتومی»، سنجش کوانتومی براساس پرسش‌نامه مبتنی بر طیف لیکرت در معرض قضاوت خبرگان قدرت هوایی و صاحب­نظران فناوری کوانتومی نظامی قرار گرفته و مورد تجزیه‌‌و‌تحلیل قرار گرفته است. نتایج تحقیق نشان­دهنده تبیین سه حوزه هم­پوشانی گسترده فناوری‌ کوانتومی نظامی در میان کشورهای پیشرو در سطح جهان بوده که مرتبط با مولفه­ عملیاتی تهاجم قدرت هوایی می‌باشند و همچنین شامل تدوین دستاوردهای قابل پیش­بینی فناوری­ کوانتومی و تاثیرات آن درحوزه عملیاتی تهاجم هوایی نهاجا می­باشد.

واژگان کلیدی:  تهاجم هوایی، فناوری کوانتومی، قدرت هوایی.

1. مقدمه

فناوری، توانایی بکارگیری دانش، مهارت‌ها، تجهیزات و امکانات برای انجام فعالیت‌ها، فرایندها و توسعه قابلیت‌ها به منظور پاسخگویی به یک یا چند نیاز می‌باشد (فولادی، 1387). در این میان، «فناوری کوانتومی نظامی» به ‌عنوان نقطه عطف تغییرات بنیادی و ریشه‌ای در سازمان­ها، ارگان‌های نظامی و از آن‌جمله نهاجا مورد توجه می‌باشد. این تاثیر تا بدان‌پایه است که رسیدن به اهداف نظامی و دفاعی، بدون تسلط به ابزارها، فناوری­ها و مدیریت تامین آن­ها تقریباً دست‌نیافتنی است. دغدغه اصلی فرماندهان و سازمان‌های نظامی، ادراک و فهم علمی یک الگوی مطلوب تحولات فناورانه منطبق با نیازهای آینده و ایفای نقش ماموریت خود در همه عرصه­های صحنه رزم آینده است. آن‌چه در این رابطه مهم تلقی می­شود، آن است که رشد فناوری کوانتومی نظامی، به شکل خیره‌کننده­ای هم در کیفیت و هم در نوع و تعداد تابعی از فهم میزان تاثیرات احتمالی آنها بر صحنه‌های رزم آینده تاثیرگذار است وگرنه صرفا به دلیل جذابیت و فارغ از توانمندی‌های سازمانی در بکارگیری اثربخش آنها، نوعی هدررفت منابع ملی و از دست‌دادن فرصت‌ها، نهاجا را با مشکل جدی روبرو خواهد ساخت.

نگارندگان مقاله تلاش دارند با تمرکز بر نقش فناوری­ کوانتومی نظامی در حوزه عملیاتی تهاجم هوایی، قدرت هوایی آینده نهاجا در راستای انجام ماموریت­های آفندی نهاجا را مورد بررسی قرار دهند. آیت‌الله خامنه‌ای فرماندهی معظم کل قوا فرموده‌‌اند:

«نیروی هوایی شاخص رشد و پیشرفت ارتش است. اگر نیروی هوایی بالا بیاید برای ارتش شاخص است؛ هم از لحاظ تجهیزات و هم از لحاظ سلاح. هم باید تجهیزات روز به روز پیشرفته شود و هم سلاح.» (بیانات رهبر انقلاب اسلامی، 13/11/1398)

در شرایطی که دشمنان سرسخت ج.ا.ایران نظیر رژیم اشغالگر قدس و ایالات متحده آمریکا به همراه نیروهای منطقه‌ای خود طی سال‌های اخیر تهدیدات متنوعی از حوزه‌های گوناگون را متوجه منافع ملی ایران نموده‌ و همواره از عامل تهدید نظامی به ‌‌عنوان پشتیبان اقدامات خصمانه خود در برابر ملت ایران بهره جسته و مکرر آن را به ‌‌عنوان یکی از گزینه‌های مورد نظر اعلام داشته‌اند و با توجه به محیط کاملاً پویای عصر حاضر با وجود این‌که تهدیدات به صورت ترکیبی مورد توجه هستند، اما همچنان نیروی هوایی نقش غیرقابل انکاری در اعمال قدرت نظامی، شناسایی و مقابله با انواع تهدیدات بر عهده دارد.

لذا لازم است در حوزه‌‌های گوناگون به‌‌ویژه حوزه عملیاتی تهاجم هوایی، موضوع ارتقای توانمندی‌‌های این نیرو در عصر فناوری­های کوانتومی با در نظر گرفتن همه شرایط و مقدورات به درستی مدنظر قرار گیرند.

پویایی فوق‌العاده محیط، شدت و اهمیت تهدیدات نظامی و نقش توان عملیاتی تهاجمی نیروی هوایی در حفظ، ارتقای توان و آمادگی رزمی این نیرو متاثر از فناوری­های نوظهور کوانتومی، نیاز به وجود طرح راهبردی به‌منظور ارتقای توان عملیاتی تهاجمی نیروی هوایی ارتش ج.ا.ایران در برابر تهدیدات نظامی آینده بر پایه فناوری های کوانتومی را برجسته کرده است. انقلاب کوانتومی برای کاربردهای نظامی در سرتاسر جهان عاملی خواهد بود که می‌توانند؛

• قابلیت‌های جدیدی را معرفی می‌کنند،
• کارایی را بهبود می‌بخشند،
• دقت و سرعت را افزایش می‌دهند.

بر اساس این دگردیسی فناورانه؛ استراتژی‌ها، دکترین‌ها، سیاست‌ها و اخلاقیات جدید نظامی باید ایجاد شود. از آن‌‌‌‌رو‌ که نیروی هوایی یک نیروی تجهیزات محور است، آمادگی و ارتقای قابلیت‌‌های تجهیزاتی سامانه­ها و تسلیحات عمده حوزه عملیاتی تهاجمی این نیرو در عصر فناوری‌های کوانتومی دارای اهمیت ویژه‌‌ای است که غفلت از آن موجب بروز چالش‌‌های اساسی در اجرای ‌مأموریت­های آفندی قدرت هوایی نهاجا خواهد بود.

پژوهش حاضر درصدد رسیدگی به مسئله اصلی و اساسی زیر می­باشد:

الف. شناسایی و ارزیابی حوزه­های فناوری­ کوانتومی کارآمد، اثربخش و هم راستا با  بروز تهدیدات متنوع و نوظهور،

ب. بررسی تاثیرات احتمالی فناوری­های کوانتومی نظامی بر حوزه عملیاتی تهاجم هوایی نیروی هوایی ارتش بر مبنای دورنمای مطلوب راهبردی.

2. مبانی نظری و پیشینه‌شناسی تحقیق

بر اساس تحلیل داده­های کتابخانه‌ای، تحقیقات پیشین و تجارب کشورهای پیشرو جهان در حوزه نظامی فناوری­های کوانتومی، محقق به ارتباط نقش سه حوزه هم­پوشانی گسترده فناوری­های کوانتومی ذیل، به سنجش کوانتومی با پیش فرض حوزه عملیاتی تهاجم هوایی در قدرت هوایی نهاجا دست یافت:

• کامپیوترهای کوانتومی،
• محاسبات و شبیه­سازی کوانتومی،
• ارتباطات و شبکه‌های کوانتومی.

بر اساس مولفه‌های ذیل ضریب اهمیت یا تاثیر سه حوزه مذکور بر مولفه عملیاتی تهاجم هوایی مورد تجزیه‌و‌تحلیل قرار گرفت. با توجه به سه مولفه مطرح شده در پرسش­نامه به ترتیب و متناسب با سه حوزه هم­پوشانی فناوری کوانتومی؛

• شبیه­سازی از استقرار نظامی جهت کاهش زمان برنامه­ریزی و هماهنگی عملیاتی،
• ایجاد شبکه ­کوانتومی و ارتباطات­ امن صحنه عملیات بین سامانه­های زمین­پایه، هواپایه و فضا­پایه در کانال فضای آزاد،
• بهره­گیری از حسگرهای ­کوانتومی در افزایش دقت ناوبری تهاجم هوایی و کاهش اتکا به سیگنال­های ماهواره­ای در شناسایی دقیق اهداف.

2-1. اهمیت و ضرورت

انجام این پژوهش در زمان حاضر در جهت شناسایی الزامات تحقق تدابیر و فرمایشات مقام معظم رهبری  (فرماندهی کل قوا) در راستای ارتقای قدرت هوایی نیروی هوایی ارتش ج.ا.ایران و ایجاد بستر علمی و روش‌‌‌مند در جهت توسعه و ارتقای توان عملیاتی تهاجمی نیروی هوایی ارتش ج.ا.ایران در عصر کوانتوم حائز اهمیت می­باشد.

نپرداختن به این پژوهش می­تواند احتمال کاهش توان عملیاتی تهاجمی و آمادگی رزمی نیروی هوایی در مقابله با تهدیدات نظامی آینده بر پایه فناوری­های کوانتومی نظامی با توجه به عمر خدمتی ناوگان هوایی را در برداشته باشد.

2-2. پرسش تحقیق

با توجه به توضیحات ارائه شده، نگارندگان مترصد پاسخگویی به سوال اصلی زیر هستند:

• «نقش فناوری­های کوانتومی نظامی در حوزه­ عملیاتی تهاجم قدرت هوایی آینده نهاجا کدام است؟».

2-3. مبانی نظری و پیشینه‌شناسی مفهومی

2-3-1. قدرت هوایی

«قدرت هوایی» را می­توان این گونه تعریف کرد:

«توانایی بهره­گیری از بعد سوم (ارتفاع) به منظور تأثیرگذاری بر یک موقعیت و یا دشمن» (حبیبی، 1397).

در این تعریف، ازلحاظ بعد ارتفاع می­توان فضا را نیز جزئی از بعد سوم قرار داد. به توانمندی به کارگیری هرگونه سامانه‌ای که قادر باشند در هوا یا با عبور از هوا مقاصد نظامی را تأمین نمایند یا به نحوی در سرنوشت جنگ مؤثر باشند، قدرت هوایی گفته می‌شود. این سامانه‌ها شامل موارد زیر است:

• هواپیماهای با سرنشین،
• هواپیماهای بدون سرنشین،
• موشک­های هدایت­شونده،
• بالون­ها،
• سفینه­های فضایی و... .

قدرت هوایی توان یک کشور و یا توانایی انجام عملیات حمل‌ونقل، آفندی، پدافندی، پشتیبانی، پوشش و یا پایش از طریق هوا برای نیل به نتیجه و هدف مطلوب است (حبیبی، 1397). برخی نظریه‌پردازان در زمینه قدرت هوایی اشاراتی به شرح زیر داشته‌اند که به زوایای مفهومی و مصادیق آن اشاره می‌کنند:

• ژنرال «ویلیام میچل»[44] در مقاله‌ای با عنوان "توسعه قدرت هوایی" که در سال 1924م. به چاپ رسید، قدرت هوایی را "توانایی انجام کاری در هوا" تعریف می­کند و آن را شامل حمل‌ونقل همه‌چیز از طریق هواپیما از محلی به محل دیگر می­داند و بر این نکته تاکید دارد از آنجایی‌که هوا همه‌جای جهان را می­پوشاند، هیچ­جا از نفوذ هواپیما مصون نیست. (ندیالکوف[45]، 2004).
• «اسنایدر»[46] قدرت هوایی را استفاده از هواپیما در راستای مقاصد نظامی می‌داند. وی معتقد است قدرت هوایی خطوط سنتی نبرد را مجدداً ترسیم نموده و بعد سومی را به جنگ بخشیده است (اسنایدر، 1384).
• «ندیالکوف» قدرت هوایی را توانایی ملی برای بهره­برداری کردن از حریم هوایی جهت دست­یابی به اهداف زیر تعریف کرده است:
• سیاسی،
• تجاری،
• نظامی و سایر اهداف (ندیالکوف، 2004).

قدرت هوایی دارای چهار اصل به شرح زیر است؛

اصل اول) توانایی کلی کشور برای پرواز

این مسئله اصل اول قدرت هوایی را تشکیل می‌دهد که این قدرت به‌ عنوان توان کلی کشور برای پرواز، علاوه‌بر تهاجم و انهدام؛ شامل موارد زیر می‌شود:

• دفاع از قلمرو هوایی،
• پشتیبانی و اسکورت (پایش) رزمی،
• حمل‌ونقل هوایی در دوران جنگ و صلح به شکل بار یا مسافر،
• پست و مراسلات،
• به‌کارگیری نیروهای هوابرد و موشک­های منهدم­کننده.

اصل دوم) تقسیم‌ناپذیری

یکی از ویژگی‌های قدرت هوایی، تقسیم ناپذیری آن در دو بُعد زیر است؛ چرا که همه این­ها دربردارنده عناصر قدرت ملی در بعد سوم یعنی ارتفاع هستند:

• تقسیم‌ناپذیری در بکارگیری هوا و فضا به عنوان یک مجموعه واحد و یکپارچه،
• تقسیم‌ناپذیری در بعد هوایی نظامی و هوانوردی کشوری.

اصل سوم) حق برای پرواز و تسلط بر فضای سرزمینی

اصل سوم قدرت هوایی به این قرار است که قدرت هوایی یک ملت زمانی مفهوم عینی و واقعی دارد که از یک طرف ملت حق سیاسی یا حاکمیت برای پرواز و تسلط بر فضای هوای خود را داشته باشد. علاوه‌بر این، از توان فیزیکی برای پرواز نیز برخوردار باشد و هرگونه عامل محدود کننده در این خصوص در سطح ملی و بین المللی برداشته شده باشد.

اصل چهارم) خوداتکایی در تامین و تولید سامانه‌های هوایی

اصل چهارم قدرت هوایی بر این نکته تاکید دارد که کشورها باید در تامین و تولید صنعت و سامانه­های قدرت هوایی، «خوداتکایی» را به‌گونه­ای صورت دهند که در شرایط طولانی بحران، جنگ و تحریم‌ها نیز آن‌ها را در اعمال حاکمیت هوایی در عرصه هوای فضایی خودی، دچار وقفه و عدم دسترسی و اعمال قدرت نسازند (حبیبی، 1397).

2-3-2. قدرت هوایی نظامی

قدرت هوایی جزء غیرقابل تفکیک جنگ و بحران‌های نظامی است که خود را در غالب سازمان نیروی هوایی هر کشور نشان می­دهد. نیروی هوایی هر کشور اساسی­ترین جزء و بخش از قدرت هوایی آن کشور به شمار می­رود که قادر به انجام عملیات هوایی در سطوح راهبردی، عملیاتی و تاکتیکی به تنهایی و یا با هماهنگی نیروهای سطحی (زمینی و دریایی) می­باشد. این نیرو ضمن حفظ آمادگی رزمی با اجرای عملیات آفندی و پدافندی، قدرت نظامی دشمن را منهدم و یا عملیات آن را خنثی می­کند. قدرت هوایی نظامی، سلاح «راهبردی نهایی» می­باشد. در تبیین این رویکرد باید اذعان داشت:

• «راهبردی» به این معنا که در کنار انهدام اهداف حساس، مراکز ثقل و حمله به عمق خاک دشمن (راهبردی کردن جنگ) به عنوان «ابزار سیاست ملی» مورد استفاده قرار می­گیرد.
• «نهایی» بدین مفهوم است که قاطع و تعیین‌کننده بوده و امکان ندارد چیز دیگری بتواند جز در هوا یا فضا نسبت به آن برتری جسته و یا آن را باطل سازد.

نیروی هوایی دارای چند ویژگی ذاتی و منحصر به فرد به قرار زیر است:

• بلندی و ارتفاع که به حوزه دید آن وسعت می­بخشد،
• قلمروی جهانی که محدودیت دامنه و برد آن را از میان می­برد،
• سرعت زیاد در انجام ماموریت‌ها،
• قدرت انهدام کامل دشمن،
• انعطاف فوق‌العاده در اجرای عملیات‌ها (حبیبی، 1397).

مکتب راهبردی هوایی توسط «دوهت»^[47] پایه­ریزی شد. او اعتقاد داشت؛

اول) قدرت هوایی بدون کمک دیگران می­تواند نقشی تعیین کننده داشته باشد.

دوم) چنان­چه قدرت هوایی آزاد گذارده شود، می­تواند جنگ­های درازمدت را منسوخ کند،

سوم) کنترل آسمان­ها و انهدام قدرت بالقوه ماشین جنگی دشمن، به‌ویژه مراکز جمعیت و پایگاه­های صنعتی آن از وظایف اصلی نیروهای هوایی و موشکی است و پشتیبانی هوایی از نیروهای زمینی منحصراً جزء وظایف فرعی آن به‌شمار می­آید (حبیبی، 1397).

برتری هوایی برای انجام موفقیت‌آمیز عملیات هوایی، سطحی زمینی و دریایی یک پیش‌نیاز اساسی است؛ تا زمانی‌که کنترل آسمان محقق نشود، هیچ تحرک سطحی­ای موفقیت‌آمیز نخواهد بود. بهترین راه برای محافظت از نیروهای سطحی خودی این است که قدرت هوایی دشمن در موضع پدافندی قرار داده شود.

قدرت هوایی اصالتاً هم ابزاری آفندی است و هم پدافندی؛ که دارای توان بالاتری در بهره­گیری از هوا و اصول غافلگیری، انعطاف­پذیری و تمرکز قوا نسبت به نیروهای سطحی است. این شاید بدیع­ترین تعاریف موجود در حال حاضر باشد و به وضوح موقعیت نیروی هوایی را در سطح استراتژیک امنیت ملی بیان می­کند. بررسی تاریخی تعاریف نیروی هوایی نشان می­دهد که آن­ها همراه با نیروی هوایی تکامل می­یابند.

نظریه­پردازان و استراتژیست‌ها بلافاصله پس از جنگ جهانی دوم به سرعت بین نیروی هوایی و امنیت ملی ارتباط برقرار کردند. این نکته قابل تامل است که این ارتباط مستقیم و قابل ملاحظه استراتژیک، به‌نحوی تحت‌الشعاع تحولاتی قرار گرفته است که در توانایی قدرت هوایی برای ارائه نیروی کشنده به‌ عنوان بخشی از قدرت نظامی یک ملت رخ داد (حبیبی، 1397).

2-3-3. اصول اولیه قدرت هوایی

دولت از چهار ابزار قدرت در تعقیب اهداف سیاست ملی استفاده می­کند:

• ابزار دیپلماتیک،
• ابزار اطلاعاتی،
• ابزار نظامی،
• ابزار اقتصادی.

ابزار نظامی قدرت ملی، حوزه­های عملیاتی دریایی، زمینی، هوایی، فضایی و سایبری و الکترومغناطیسی را دربر می­گیرد. از زمان پیدایش، قدرت هوایی سهمی حیاتی در ابزار نظامی داشته است و به حفظ آزادی ملت و ایجاد نفوذ ملی در صورت درخواست کمک کرده است. از این‌رو، قدرت هوایی به صورت زیر تعریف می­شود:

«توانایی استفاده از قابلیت­های هوایی در داخل و خارج از آسمان برای تأثیرگذاری بر رفتار بازیگران و روند رویدادها» (جی.دی.پی^[48]30-0، 2022).

در پایان جنگ جهانی اول، تأثیر قدرت هوایی در تمام انواع جنگ احساس شد. ویژگی­های پایدار ارتفاع، سرعت و دسترسی مشخص شده بود و نقش­های اساسی قدرت هوایی مدون شده بود. تا جنگ جهانی دوم، هیچ فعالیت نظامی نمی­توانست اهمیت قدرت هوایی را نادیده بگیرد. هنگامی‌که این قدرت به درستی مورد هدف قرار گرفت و هماهنگ شد، در تمام صحنه­های جنگ تأثیرگذار بود اغلب تعیین کننده بود. در طول جنگ جهانی دوم و پس از آن، با سرمایه‌گذاری در فن‌آوری‌های بدنه، موتور، حسگر و تسلیحات، که پیشرفت‌های عملیاتی و تاکتیکی را در تمام حوزه‌های عملیاتی امکان‌پذیرکرد، توسعه فن‌آوری قدرت هوایی به‌طور چشمگیری شتاب گرفت. اکنون قدرت هوایی به عنوان یک عنصر بسیار پاسخگو و مقیاس‌پذیر از ابزار نظامی قدرت ملی شناخته شده است (جی.دی.پی30-0، 2022).

2-3-4. نقش­های قدرت هوایی^[49]

چهار نقش اساسی قدرت هوایی وجود دارد:

• کنترل آسمان،
• تهاجم،
• اطلاعات، نظارت و شناسایی (ISR)^[50]،
• تحرک هوایی.

هنگامی‌که این نقش‌ها به صورت مجزا، ترکیبی یا معمولاً به عنوان بخشی از عملیات چند دامنه­ای در یک رویکرد یکپارچه انجام شوند، به تأثیرگذاری مداوم و فعالیت­های بازدارنده و همچنین به وظیفه مستقیم تعیین شده کمک می­کنند (جی.دی.پی30-0، 2022). نقش‌های قدرت هوایی در شکل (1) نمایش داده شده است.

شکل شماره 1.  نقش­های قدرت هوایی

2-3-5. تهاجم هوایی

قدرت هوایی هر کشور قادر است با هواپیماهای خود از طریق هوا، عملیات تهاجمی خود را اعمال کند. تهاجم هوایی عبارت است از:

«حمله به اهداف دشمن یا انجام عملیات هوایی علیه نقاط حساس و حیاتی دشمن با هدف نابودی کامل یا خسارت سنگین به تجهیزات، ادوات و زیرساخت­های حیاتی دشمن می­باشد. این ماموریت توسط هواپیماهای دارای قابلیت تهاجم هوایی در سه بُعد تهاجمی «هوا به هوا»، «هوا به سطح» و «هوا به زیر سطح» با تسلیحات دقیق و هوشمند صورت می­گیرد» (حبیبی، 1397).

تهاجم هوایی یکی از نقش­های مهم قدرت هوایی می­باشد که شامل استفاده از نیروی طاقت فرسا از طریق حمله از آسمان در قلب توانایی قدرت هوایی برای تأثیرگذاری بر رفتار بازیگران و روند رویدادها قرار دارد. حمله هوایی می­تواند دشمنان را منصرف کند، فعالیت­های آنها را مختل کند یا در نهایت با از بین بردن منابع و قابلیت­هایشان، آن­ها را شکست دهد. قدرت هوایی باید به طیف وسیعی از فناوری‌های تسلیحاتی دقیق، کشنده و غیرکشنده مجهز شده باشد که توانایی شکل‌دهی قاطعانه به فضای درگیری، در هر شرایط آب‌وهوایی، روز یا شب را ارائه ‌دهد (جی.دی.پی30-0، 2022). حوزه عملیاتی تهاجم هوایی شامل سه نوع ماموریت است که در شکل (2) نمایش داده شده است.

شکل شماره 2. نقش تهاجم هوایی

2-3-6. حمله راهبردی، عملیات ضد زمینی و عملیات ضد دریایی

2-3-6-1. حمله راهبردی^[51]

هدف حمله راهبردی، نابودی توانایی اساسی دشمن برای راه‌اندازی جنگ با حمله به ساختارها یا سازمان‌های آن‌ها است. اهداف ممکن است شامل مراکز ثقل مانند عناصر رهبری و فرماندهی ملی، منابع تولید جنگ یا زیرساخت‌ها و منابع مهم ملی باشد. در این زمینه، «استراتژیک» نه مکان یا فاصله تا هدف، یا نوع سیستم سلاح یا سکوی مورد استفاده، بلکه اثر را توصیف می­کند.

زمانی‌که مجموعه وسیعی از اهداف به طور هم­زمان مورد حمله قرار می‌گیرند، می‌تواند بیشترین تأثیر را داشته باشد و حداکثر تأثیر شوک را ایجاد کند و استرس قابل توجهی را بر فرآیندهای دشمن وارد کند. در نتیجه توانایی آنها را برای انطباق و واکنش محدود کند (جی.دی.پی30-0، 2022).

جولیو دوهت اعتقاد دارد:

«به دلیل استقلال از محدودیت‌های سطحی و سرعت فوق‌العاده‌اش، هواپیما بهترین سلاح تهاجمی است» (حبیبی، 1397).

2-3-6-2. عملیات ضد زمینی^[52]

عملیات ضد زمینی برای امور زیر انجام می­شود:

• شکست‌دادن نیروهای میدانی دشمن،
• نابودی زیرساخت‌های پشتیبانی دشمن،
• ایجاد اثرات روانی برای از بین بردن انسجام یا اراده دشمن برای مبارزه.

عملیات ضد زمینی همچنین یک افزایش دهنده قدرت است؛ زیرا آنها قدرت نیروهای زمینی دوست را افزایش می­دهند و به آن­ها اجازه می­دهند به اهداف خود برسند. علاوه‌بر این، عملیات ضد زمینی خطر تلفات را به حداقل می­رساند (جی.دی.پی30-0، 2022).

عملیات ضد زمینی از دو نوع ماموریت گسترده تشکیل می‌شود:

• مجزا کردن منطقه نبرد (AI)^[53]،
• پشتیبانی هوایی نزدیک (CAS)^[54].

این دو ماموریت در ذیل مورد بررسی قرار می‌گیرند.

الف. مجزا کردن منطقه نبرد (AI)

مجزا کردن منطقه نبرد به فعالیت­هایی گفته می­شود که برای برهم زدن، تنزل، انکار یا از بین بردن قابلیت­های دشمن قبل از استفاده علیه نیروهای دوست انجام می­شود. مجزا کردن منطقه نبرد، عناصر زیر را در محدوده‌هایی هدف قرار می‌دهد که دشمن می‌تواند با نیروهای زمینی دوست درگیر شود:

• پرسنل دشمن،
• خطوط ارتباطی،
• گره‌های فرماندهی و کنترل،
• لجستیک و سیستم‌های پشتیبانی.

می­توان مجزا کردن منطقه نبرد را برای پشتیبانی از عملیات نیروی زمینی خودی انجام داد، اما از آنجایی‌که معمولاً در فاصله قابل توجهی از محل آن­ها انجام می­شود، یکپارچگی دقیق معمولاً مورد نیاز نیست.

با این‌حال، هنگامی که مجزا کردن منطقه نبرد بین خط پیشروی نیروهای خودی (FLOT)^[55] و خط هماهنگی پشتیبانی آتش (FSCL)^[56] در فضای هوایی تحت کنترل فرمانده زمینی انجام می‌شود و نیاز به هماهنگی بین نیروهای هوایی و زمینی می­باشد، این مأموریت‌ها به عنوان مجزا کردن منطقه نبرد میدان جنگ دسته‌بندی می‌شوند (بی.ای.آی).^[57] دو گزینه اصلی برای انجام مجزا کردن منطقه نبرد وجود دارد:

• از قبل برنامه­ریزی شده،
• فوری بودن.

کارآمدترین گزینه از قبل برنامه­ریزی شده است؛ زیرا این امکان را برای برنامه‌ریزی فراهم می­کند تا تعداد زیادی از متغیرها را که بر احتمال تخریب هدف تأثیر می­گذارد، در نظر بگیرد.

مجزا کردن منطقه نبرد فوری، حمله به اهداف متحرک یا با اطلاع کوتاه، ممکن است به‌نظر پاسخ انعطاف‌پذیرتری ارائه دهد، اما مشکل می‌تواند کاهش زمان برنامه‌ریزی و هماهنگی باشد که به نوبه خود می‌تواند احتمال موفقیت را کاهش دهد.

پیچیدگی و کاربرد روزافزون ارتباطات پیوند داده­ها^[58] بین واحدهای زمینی و هواپیما تأثیر کاهش برنامه‌ریزی رسمی و زمان هماهنگی را محدود می­کند  (جی.دی.پی30-0، 2022).

ب. پشتیبانی هوایی نزدیک (CAS)

اقدامی است که برای ایجاد اختلال، تنزل، انکار یا از بین بردن فعالیت­ها یا قابلیت­های دشمن که در مجاورت نیروهای زمینی دوست هستند انجام می­شود. این قابلیت‌ها حمله نیروی زمینی را با قدرت آتش قابل توجهی برای وادارکردن نیروهای دشمن تکمیل می‌کند.

در نتیجه، یکپارچگی و هماهنگی فشرده هوایی-زمینی برای شناسایی دقیق اهداف و به‌حداقل رساندن خطر برادرکشی ضروری است؛ همان­طور که در عملیات‌هایی در کشورهای عراق و افغانستان ثابت شده، پشتیبانی هوایی نزدیک می­تواند برای موفقیت یا بقای نیروهای زمینی بسیار مهم باشد (جی.دی.پی30-0، 2022).

2-3-6-3. عملیات ضد دریایی^[59]

قدرت هوایی می­تواند برای انجام اقدامات مستقیم در حوزه دریایی یا فعال‌کردن و تقویت قابلیت­های سطحی و زیرسطحی استفاده شود. عملیات ضد­دریایی استفاده از حمله هوایی در حوزه دریایی است.

عملیات ضد دریایی شامل دو نوع ماموریت است:

• جنگ ضد زیردریایی^[60]،
• جنگ سطحی دریایی^[61] (جی.دی.پی30-0، 2022).

الف. جنگ ضد زیردریایی

جنگ ضد زیردریایی عملیاتی است که زیردریایی­ها و دارایی­های پشتیبانی نیز آنها را جستجو، مکان‌یابی، ردیابی و به آن­ها حمله می کنند. از حسگرها می­توان برای تشخیص زیردریایی­ها ازجمله موارد زیر استفاده کرد:

• رادار،
• حسگرهای الکترواپتیکی،
• دستگاه­های تشخیص ناهنجاری مغناطیسی،
• سنسورهای صوتی فعال و غیرفعال (جی.دی.پی30-0، 2022).

ب. جنگ سطحی دریایی

جنگ‌های سطحی دریایی عملیاتی هستند که نیروهای سطحی دریایی دشمن را شناسایی و درگیر می­کنند. نوع پشتیبانی ارائه‌ شده توسط هواپیما به نیازهای عملیاتی و توانایی­های آنها بستگی دارد؛ اما می­تواند شامل «تشخیص»، «مکان­یابی»، «شناسایی»، «ردیابی» و در نهایت «حمله» باشد (جی.دی.پی30-0، 2022).

2-3-7. چالش­های تهاجم هوایی

موفقیت یک تهاجم هوایی تا حد زیادی به توانایی هواپیما یا سلاح برای نفوذ یا مقابله با پدافند هوایی دشمن بستگی دارد و این­ها به طور فزاینده­ای توانایی پیدا کرده­اند. همچنین محدودیت­های عملی برای تعداد سلاح­هایی که هواپیما می­تواند حمل کند وجود دارد. با این حال، این چالش با توسعه سلاح‌های هدایت‌شونده دقیق و فناوری حمله الکترونیکی کاهش یافته است، که منجر به ایجاد اثر مشابه یا حتی بیشتر با سلاح‌های کمتر شده است.

آب و هوای نامناسب همچنین می‌تواند مانع از عملیات تهاجم هوایی شود، اما توسعه طیف گسترده‌ای از گزینه‌های هدایت سلاح مانند لیزر، سیستم موقعیت‌یابی جهانی (GPS)^[62] یا هدایت راداری، این چالش را کاهش داده و انعطاف‌پذیری عملیاتی و تاکتیکی قابل توجهی را ارائه می‌دهد. بنابراین حملات هوایی را می­توان در روز یا شب و در شرایط نامساعد جوی انجام داد که می­تواند مزیت مشخصی را برای دشمنی که فاقد چنین قابلیت­هایی است فراهم کند (جی.دی.پی30-0، 2022).

2-3-8. فناوری کوانتومی

اصطلاح فناوری کوانتومی (QT)^[63] به معنای فناوری است که عمدتاً از اصطلاح انقلاب کوانتومی دوم ناشی می­شود. پیش از این، اولین انقلاب کوانتومی فناوری­هایی را به ارمغان آورد که امروزه برای ما آشنا هستند، مانند: انرژی هسته­ای، نیمه هادی­ها، لیزرها، تصویربرداری تشدید مغناطیسی، فناوری­های مدرن ارتباطی یا دوربین­های دیجیتال و سایر دستگاه های تصویربرداری (افان احمد و همکاران^[64] ، 2020).

دومین انقلاب کوانتومی با دستکاری و کنترل سیستم‌های کوانتومی منفرد (مانند اتم‌ها، یون‌ها، الکترون‌ها، فوتون‌ها، مولکول‌ها یا شبه ذرات مختلف) مشخص می‌شود که امکان رسیدن به حد استاندارد کوانتومی را فراهم می‌کند؛ یعنی «محدودیت دقت اندازه­گیری در مقیاس­های کوانتومی» (دولینگ و میلبورن^[65]، 2003). در این مقاله، اصطلاح فناوری کوانتومی به فناوری انقلاب کوانتومی دوم اشاره دارد.

فناوری کوانتومی اساساً سلاح های جدید یا سیستم­های نظامی مستقل را به ارمغان نمی­آورد، بلکه به طور قابل توجهی قابلیت اندازه­گیری، سنجش، دقت و قدرت محاسباتی و کارایی فناوری نظامی فعلی و آینده را افزایش می­دهد. بیشتر فناوری‌های کوانتومی معمولاً فناوری‌هایی با کاربرد دوگانه هستند. در نتیجه، پتانسیل فوق‌العاده­ای برای کاربردهای نظامی فناوری کوانتومی وجود دارد. فناوری­های کوانتومی به‌طور کلی به ‌عنوان فناوری­های نوظهور، با پتانسیل تغییر رفتار جنگ و نتایج رزم­ها در نظر گرفته می­شوند (انداس^[66]، 2020).

اگرچه فناوری‌های کوانتومی کنونی عمدتاً دارای سطوح آمادگی فناوری (TRL)^[67] پایین هستند، اما اعتقاد بر این است که آن­ها دارای پتانسیل شالوده­شکن می­باشند (اینگلسنت و همکاران^[68]، 2018).

ناتو از فناوری کوانتومی به عنوان یک فناوری نوظهور و شالوده­شکن یاد می­کند، در‌حالی که اتحادیه اروپا (EU) آن را یک فناوری نوظهور با اهمیت استراتژیک جهانی می­داند. فناوری کوانتومی همچنین به عنوان یک اهمیت راهبردی شناخته شده و پتانسیل آن را دارد که مزیت تعیین کننده‌ای را در رقابت در زمان صلح و زمان جنگ آینده به‌طور یکسان در اختیار قرار دهد. این یک نمونه بارز از فناوری با کاربرد دوگانه، با کاربردهای مرتبط در استفاده نظامی و غیرنظامی، و تأثیرات گسترده بر جامعه و امنیت می­باشد (کرینا^[69]، 2022).

بسیاری از فناوری‌هایی که بخشی از زندگی روزمره انسان هستند، مبتنی بر دانش بشری از مکانیک کوانتومی هستند؛ از لیزرهایی که در گوشی‌های هوشمند یا ارتباطات مدرن استفاده می‌شوند تا دستگاه‌های ابررسانا که انقلابی درتصویربرداری پزشکی ایجاد کرده‌اند.

امروزه، فناوری‌های کوانتومی نسل دوم، تحقق پیشرفت‌های کاملاً جدید را بر اساس توانایی تولید، تشخیص و کنترل حالات کوانتومی ممکن می‌سازند. بشریت در آستانه موج جدیدی از نوآوری قرار دارند که یک تغییر پله­ای در عملکرد از افزایش بی­سابقه قدرت محاسباتی، به حسگرهای بسیار دقیق و ارتباطات پیشرفته را ارائه می­دهد (رند^[70]، 2021). فن­آوری­های کوانتومی به طور کلی به سه حوزه هم­پوشانی گسترده تقسیم می­شوند:

• محاسبات کوانتومی،
• ارتباطات کوانتومی،
• سنجش کوانتومی.

2-3-8-1. محاسبات کوانتومی^[71]

به معنای «استفاده از برهم‌نهی و درهم‌تنیدگی برای ایجاد کیوبیت­هایی با قابلیت استفاده برای محاسبات» است. اصطلاح علم اطلاعات کوانتومی ممکن است استفاده شود؛ اگرچه این نه‌تنها شامل رایانه‌های کوانتومی، بلکه توسعه الگوریتم‌های تخصصی جدید مبتنی بر کوانتوم، زبان‌های برنامه‌نویسی، رابط‌ها و غیره می‌شود.

کامپیوترهای کوانتومی به بهترین وجه به ‌عنوان استفاده از پردازنده­های تخصصی مناسب برای یک کلاس بسیار محدود (اما مهم) از مسائل در بهینه­سازی و شبیه­سازی دیده می­شوند (ناتو، 2023).

2-3-8-2. ارتباطات کوانتومی^[72]

 استفاده از روش‌های امن یا رمزنگاری برای ارتباط، با استفاده از ویژگی‌های کوانتومی (مثلاً درهم تنیدگی) برای ارائه تشخیص نفوذ یا تکنیک‌های رمزنگاری بهبود یافته است. توزیع کلید کوانتومی (QKD)^[73] یک مثال شناخته شده در این زمینه است. تکنولوژی رمزنگاری پس‌کوانتومی یک منطقه مجزا با استفاده از الگوریتم‌های رمزنگاری پیشرفته است که پاسخگوی راه‌حل‌های رایانه‌های کوانتومی نیستند. اینترنت کوانتومی ممکن است بخشی از این حوزه تحقیقاتی در نظر گرفته شود که به عنوان یک شبکه (نظری) ساخته شده از طریق شبکه­های ارتباطی کوانتومی درهم­تنیده و رایانه­ها تعریف می­شود (ناتو^[74]، 2023).

2-3-8-3. سنجش کوانتومی^[75]

سنجش کوانتومی اشاره به «استفاده از یک سیستم کوانتومی، خواص کوانتومی یا پدیده­ها برای اندازه­گیری کمیت فیزیکی» دارد. اصطلاح اندازه‌شناسی کوانتومی اغلب برای تشخیص سنسورهای مورد استفاده در محل استفاده می‌شود. اندازه­گیری از طریق اثرات کوانتومی، به‌ویژه در زمینه اندازه­گیری ثابت­های فیزیکی اساسی انجام می‌شود. برای مثال، اندازه‌گیری میدان‌های مغناطیسی یا گرانشی برای موقعیت‌یابی، ناوبری و زمان‌بندی (PNT)^[76] نمونه‌ای از سنجش کوانتومی مرتبط نظامی است (ناتو، 2023).

4-2. مدل مفهومی تحقیق

مدل پیش‌فرض‌های تحقیق حاضر عبارت است از:

• جامعه مورد مطالعه، خبرگان قدرت هوایی ارتش ج.ا.ایران و صاحب­نظران فناوری­های کوانتومی نظامی می­باشند.
• هدف اصلی تحقیق، دستیابی به نقش فناوری­های کوانتومی نظامی در حوزه عملیاتی تهاجم هوایی قدرت هوایی آینده نهاجا است.
• تحقیق حاضر بر اساس دستیابی به فناوری­های کوانتومی مورد نیاز نیروی هوایی با توجه به پیش فرض حوزه­ عملیاتی تهاجم هوایی نیروی­ هوایی و تاثیرپذیری از سه حوزه هم­پوشانی گسترده فناوری­های کوانتومی شامل: (1) کامپیوترهای کوانتومی، محاسبات و شبیه­سازی کوانتومی، (3) ارتباطات و شبکه­های کوانتومی، و (3) سنجش کوانتومی می­باشد.

مدل مفهومی روش مطالعه و مدل مفهومی فناوری کوانتوم در ارتقا قدرت هوایی (تهاجم هوایی) به ترتیب در شکل‌های (3) و (4) ارائه شده است.

شکل شماره 3. مدل مفهومی روش مطالعه

3. روش‌شناسی تحقیق

با توجه به این‌که این پژوهش مورد استفاده تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیران لشکری قرار می‌گیرد، کاربردی است و از آن ‌جهت که موجب توسعه ادبیات در حوزه عملیاتی تهاجمی نیروی هوایی ارتش ج.ا.ایران و همچنین ارائه طرح راهبردی ارتقای قدرت هوایی نهاجا می‌گردد، توسعه‌ای محسوب می‌شود. بنابراین این مطالعه از نوع کاربردی-توسعه‌ای می‌باشد و ازآن‌‌رو که محقق اطلاعات لازم را از مطالعه اسناد، مدارک و پرسش‌نامه از صاحب­نظران جمع‌آوری می‌کند و نحوه تجزیه‌وتحلیل آن‌ها شامل کیفی (برای اسناد و مدارک) و کمی (پرسش‌نامه) می‌باشد و هر آنچه هست را با هر دو روش کمی و کیفی تجزیه تحلیل می‌کند، لذا نوع تحقیق نیز توصیفی تحلیلی می­باشد.

قلمرو زمانی تحقیق از نظر جمع‌آوری داده‌ها تا سال 2023م. و با تمرکز بر استفاده از جدیدترین منابع منتشر شده است (استناد به برخی آیین‌نامه‌ها و منابع قدیمی‌تر اجتناب‌ناپذیر بود).

قلمرو مکانی تحقیق از نظر مکان جمع‌آوری داده‌ها، مراکز علمی و دانشگاهی معتبر داخلی و خارجی، وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و صنایع وابسته مرتبط با حوزهای عملیاتی هوایی، ستاد کل نیروهای مسلح و نیروهای تابعه، صنایع و شرکت‌های فعال در حوزه هوانوردی و فناوری­های کوانتومی نظامی، و از نظر کاربردی نیز جغرافیای نیروی هوایی ارتش ج.ا.ایران می‌باشد.

قلمرو موضوعی این تحقیق با توجه به گستردگی مقوله حوزه عملیاتی تهاجم هوایی قدرت هوایی نهاجا و ظهور فناوری کوانتومی، شامل بررسی توانمندی‌های عملیاتی در حوزه تهاجم هوایی، ابعاد، مؤلفه، شاخص‌ها و روابط بین آن‌ها به منظور آماده‌سازی حوزه عملیاتی تهاجم هوایی قدرت هوایی نهاجا در عصر فناوری کوانتومی و تامین تجهیزات، ارتقای سامانه‌ها، سرمایه‌گذاری‌های گسترده و تلاش‌های تحقیقاتی با هدف توسعه فناوری‌های کوانتومی نظامی، با کاربردهای پیشنهادی در بهره برداری از کامپیوترهای کوانتومی، شبیه­سازی کوانتومی و محاسبات، حسگرهای فوق‌العاده حساس، موقعیت‌یابی، ناوبری و زمان‌بندی (PNT)، ارتباطات و شبکه­های کوانتومی و علم اطلاعات در اجرای هر چه بهتر ‌مأموریت­های تهاجمی نیروی هوایی در تامین منافع و اهداف ملی می‌باشد.

3-1. جامعه آماری

با توجه به تخصصی بودن موضوع، به‌منظور تکمیل و تولید ادبیات تحقیق، تأیید روایی و پایایی پرسش‌نامه و تکمیل داده‌های تحقیق به صاحب‌نظران خبره که نسبت به قابلیت‌ها و ظرفیت‌های ج.ا.ایران در حوزه صنایع دفاعی، قدرت هوایی، فناوری کوانتومی نظامی و تهدیدات پیش‌رو در عصر کوانتومی اشرافیت داشتند، مراجعه شده است.

بر این اساس، محقق اقدام به توجیه حضوری افراد خبره و همچنین توزیع و اخذ پرسشنامه مربوطه نمود. به دلیل آن­که کل ساختار ارتش و نیروهای تابعه آن مورد نظر است، لذا تلاش شده جامعه آماری شامل خبرگان آگاه به ماموریت و حیطه عملیاتی تهاجم هوایی و آشنا با بروز تهدیدات و روند شکل­گیری جنگ­ها و صحنه­های رزم آینده و همچنین آشنا به علوم و فناوری کوانتومی نظامی را در این نظرسنجی تخصصی به کار گیرد. از آنجایی‌که تعداد کل جامعه آماری با توجه به موضوع تحقیق زیاد نیست و شامل 30 نفراز متخصصین می باشد،  می­توان حجم نمونه را با حجم جامعه آماری به صورت سرشماری منطبق دانست. بر مبنای این راهبرد پژوهشی، شیوه و مراتب انجام کار به شرح ذیل است:

الف. در این تحقیق، از آنجایی‌که فرضیه‌ای به‌ عنوان پاسخ به سؤالات تحقیق وجود ندارد و با توجه به جدید بودن حوزه تحقیق، ضمن بررسی اطلاعات مکتوب مرتبط با آن‌ها و انجام پرسش­نامه تخصصی جهت تکمیل ادبیات مورد نیاز، با استفاده از روش‌ «تحلیل محتوا»^[77]، مؤلفه‌ها و عوامل مؤثر بر ارتقا توان حوزه عملیاتی تهاجم هوایی نهاجا با توجه ویژه به ماهیت و ویژگی‌های تهدیدات نظامی آینده در عصر فناوری­های کوانتومی به روش خبرگی احصاء گردید.

ب. به‌منظور تحلیل عوامل مؤثر بر حوزه عملیاتی تهاجم هوایی نهاجا از فناوری کوانتومی، تقسیم‌بندی فناوری­های کوانتومی به سه حوزه عمده کامپیوترهای کوانتومی، محاسبات و شبیه­سازی کوانتومی، ارتباطات و شبکه های کوانتومی، سنجش کوانتومی، به روش خبرگی انجام و سپس از طریق پرسش‌نامه مبتنی بر طیف لیکرت^[78] در معرض قضاوت خبرگان قرار گرفت. پس از اخذ نظرات خبرگان (پاسخ پرسش‌نامه‌ها)، از پارامترهای توصیفی به‌خصوص جدول توزیع فراوانی در تحلیل آماری استفاده شده است.

شکل شماره 4. مدل مفهومی فناوری کوانتوم در ارتقا قدرت هوایی نهاجا (تهاجم هوایی)

4. یافته‌های پژوهش و تجزیه‌وتحلیل داده‌ها

بر اساس جدول (1)، از نظر پاسخ دهندگان نقش سه حوزه هم­پوشانی گسترده فناوری­های کوانتوم درحوزه عملیاتی تهاجم هوایی، در بخش اجرای سنجش کوانتومی دارای بالاترین میانگین (63/4) و نقش کامپیوترهای کوانتومی در بخش اجرا دارای کمترین میانگین (17/4) است. ضمن این­که، میانگین نقش کامپیوترهای کوانتومی در بخش طراحی دارای میانگینی برابر (40/4)، اجرا (17/4) و ارزیابی (33/4)؛ میانگین نقش ارتباطات و شبکه‌های کوانتومی در بخش طراحی دارای میانگینی برابر (60/4)، اجرا (53/4) و ارزیابی (47/4)؛ میانگین سنجش کوانتومی در بخش طراحی دارای میانگینی برابر (50/4)، اجرا (63/4) و ارزیابی (37/4) می‌باشند.

• یافته تحقیق شماره (1)

اجرا و بهره­گیری از حسگرهای­ کوانتومی در افزایش دقت ناوبری تهاجم هوایی و کاهش اتکا به سیگنال­های ماهواره­ای در شناسایی دقیق اهداف در حوزه عملیاتی تهاجم هوایی از ضریب اهمیت بالایی برخوردار می­باشد.

چنان­چه براساس نقش سه حوزه هم­پوشانی گسترده فناوری­های کوانتومی شامل کامپیوترهای کوانتومی، محاسبات و شبیه‌سازی کوانتومی، و ارتباطات و شبکه­های کوانتومی، سنجش کوانتومی نیز در پیش‌فرض حوزه‌ عملیاتی تهاجم هوایی در قدرت هوایی نهاجا، ضریب احتمال وقوع مولفه­های ذیل به ‌عنوان دستاوردهای قابل پیش‌بینی فناوری­های کوانتومی در قدرت هوایی آینده و تاثیرات آن در حوزه‌ عملیاتی تهاجم هوایی، بدین ترتیب مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت.

به منظور سهولت در بررسی نقش محاسبات کوانتومی، علائم اختصاری «الف»، «ب» و «ج» به شرح ذیل معرفی می­گردند:

• الف) مدل­سازی واکنش­های شیمیایی پیچیده برای طراحی مواد جدید در توسعه و طراحی سلاح­ها و سیستم‌های تسلیحاتی مرگبار، خودکار و دقیق‌تر.
• ب) قدرت محاسباتی حجم قابل توجهی از داده‌ها در شبیه‌سازی­های مقیاس بزرگ از استقرار نظامی در کاهش زمان برنامه‌ریزی و هماهنگی عملیات،
• ج) بهره‌گیری از تکنیک­های مدل‌سازی و شبیه سازی در تدارکات و حل مسائل عملیات­های رزمی،

به منظور سهولت در بررسی ارتباطات و شبکه­های کوانتومی، علائم اختصاری «الف» و «ب» شامل موارد زیر می‌باشند:

• الف) شبکه‌سازی حسگرهای کوانتومی با کامپیوترها درعملیات،
• ب) برقراری ارتباطات امن با ایجاد شبکه کوانتومی صحنه عملیات بین سامانه‌های زمین‌پایه، هواپایه و فضاپایه،

به منظور سهولت در بررسی سنجش کوانتومی، علائم اختصاری «الف»، «ب»، «ج» ، «د» و «ه» شامل موارد زیر می‌باشند:

• الف) بهره‌گیری از ناوبری اینرسی کوانتومی بر روی هواپیماها درکاهش اتکا به سیگنال­های ماهواره‌ای،
• ب) افزایش دقت در عملیات بمباران هوایی برپایه حسگرهای ناوبری کوانتومی در یافتن صحیح هدف بدون استفاده از ماهواره،
• ج) بهره‌گیری از ناوبری اینرسی کوانتومی در موشک­های آینده عامل منسوخ‌شدن جنگ الکترونیکی علیه موشک­های مبتنی بر ماهواره و رادار،
• د) مکان­یابی زیردریایی­های دشمن توسط سیستم­های مبتنی بر مغناطیس‌سنج­ها و گرانش­سنج­های کوانتومی مستقر روی هواپیماها و پهپادها در عملیات ضد دریایی،
• ه) شناسایی و نقشه‌برداری ساختارهای زیرزمینی مانند سیلوهای موشکی، پناهگاه‌ها و شیلترهای هواپیما مبتنی بر مغناطیس‌سنج­ها و گرانش‌سنج­های کوانتومی،

بر اساس جدول (2)، از نظر پاسخ‌دهندگان نقش سه حوزه هم­پوشانی گسترده فناوری‌های کوانتومی، میانگین سنجش کوانتومی به شرح زیر است:

• در بخش (ج) دارای بالاترین میانگین (69/4) و سنجش کوانتومی در وضعیت (ه) دارای کمترین میانگین (19/4) است.
• میانگین نقش کامپیوترهای کوانتومی در وضعیت (الف) دارای میانگینی برابر (50/4)، وضعیت (ب) (40/4) و وضعیت (ج) (43/4)؛
• میانگین نقش ارتباطات و شبکه­های کوانتومی در وضعیت (الف) دارای میانگینی برابر (51/4)، وضعیت (ب) (40/4)؛
• میانگین سنجش کوانتومی در وضعیت (الف) دارای میانگینی برابر (30/4)، وضعیت (ب) (20/4)، وضعیت (ج) (69/4)، وضعیت (د) (35/4) و وضعیت (ه) (19/4) می‌باشند.
• یافته تحقیق شماره (2)

بهره‌گیری از ناوبری اینرسی کوانتومی در موشک­های آینده منجر به منسوخ‌شدن جنگ الکترونیکی علیه موشک­های مبتنی بر ماهواره و رادار، به‌ عنوان دستاوردی قابل پیش‌بینی  از حوزه سنجش فناوری­ کوانتومی، تاثیرگذار در حوزه‌ عملیاتی تهاجم هوایی نهاجا، از ضریب احتمال وقوع بالایی برخوردار می باشد.

5. نتیجه‌گیری و پیشنهادات

در پژوهش حاضر، با توجه به اهداف پژوهش به‌منظور ارائه مدل ارتقای قدرت عملیاتی تهاجم هوایی بر پایه حوزه­های اثرگذار علوم و فناوری کوانتومی و مبتنی بر نتایج به‌دست‌آمده، بهره­گیری از حسگرهای­کوانتومی در افزایش دقت ناوبری تهاجم هوایی و کاهش اتکا به سیگنال­های ماهواره­ای در شناسایی دقیق اهداف در حوزه عملیاتی تهاجم هوایی از ضریب اهمیت بالایی برخوردار می­باشد. همچنین با توجه به تبیین کاربردهای احتمالی فناوری­های کوانتومی نظامی در حوزه عملیاتی تهاجم هوایی نهاجا و تدوین قابل پیش‌بینی دستاوردهای فناوری­های کوانتومی و تاثیرات آن در حوزه عملیاتی تهاجم هوایی می­توان نتیجه گرفت؛ بهره‌گیری از ناوبری اینرسی کوانتومی در موشک­های آینده منجر به منسوخ‌شدن جنگ الکترونیکی علیه موشک­های مبتنی بر ماهواره و رادار به ‌عنوان دستاوردی قابل پیش‌بینی از حوزه سنجش فناوری­های کوانتومی و تاثیرگذار در حوزه‌ عملیاتی تهاجم هوایی نهاجا، از ضریب احتمال وقوع بالایی برخوردار می­باشد.

1-5. پیشنهادات

از تحلیل تحقیق در حوزه عملیاتی تهاجم هوایی و نتایج حاصل پیشنهاد می­شود:

• با توجه به برخی از دستاوردهای قابل پیش‌بینی فناوری­های کوانتومی در قدرت هوایی آینده و تاثیرات آن در حوزه عملیاتی تهاجم هوایی نیاز است تا نهاجا با بهره­گیری از پتانسیل­های بالقوه در فناوری کوانتومی نظامی در این‌ خصوص برنامه­ریزی لازم را داشته باشد و با تجهیز و تقویت حوزه عملیاتی تهاجم هوایی بر پایه سه حوزه هم­پوشانی گسترده فناوری­های کوانتومی نیز «توان رزمی-تهاجمی» خود را ارتقا نماید.
• اجرای طرح تحقیقاتی استفاده از حسگری کوانتومی در افزایش دقت ناوبری تهاجم هوایی و کاهش اتکا به سیگنال­های ماهواره­ای در شناسایی دقیق اهداف در حوزه عملیاتی تهاجم هوایی.
• اجرای طرح تحقیقاتی بهره‌گیری از ناوبری اینرسی کوانتومی در موشک­های آینده موثر بر منسوخ‌شدن جنگ الکترونیکی علیه موشک­های مبتنی بر ماهواره و رادار.
• تبیین طرح راهبردی به منظور ارتقای توان عملیاتی تهاجمی نیروی هوایی ارتش ج.ا.ایران در برابر تهدیدات نظامی آینده بر پایه فناوری­های کوانتومی.